شترمرغ نوعی پرنده بی‌پرواز بومی آفریقا از راسته سینه‌پهنان است. شترمرغ بزرگترین پرنده زنده دنیاست و تخم آن نیز از هر پرنده زنده دیگری بزرگتر است(البته فیل‌‌مرغ‌های ماداگاسکاری و موآهای نیوزیلندی که به تازگی منقرض شده‌اند بزرگتر بودند و تخمهای بزرگتری هم داشتند). شترمرغ ظاهر منحصربه‌فردی دارد که آن را از پرندگان دیگر متمایز میکند. آنها با گردن و پاهای بلند خود قادرند با سرعت حدود ۷۰ کیلومتر بدوند که بالاترین سرعت زمینی در میان تمام پرنده‌هاست. غذای اصلی شترمرغ گیاهان است اما از بی‌مهرگان هم تغذیه میکنند. آنها به صورت گروهی و در گروههای پنج تا پنجاه نفری گذران زندگی میکنند و در هنگام خطر یا برای پنهان شدن روی زمین دراز کشیده یا فرار میکنند اما اگر در گوشه‌ای گیر افتاده و راه فراری نداشته باشند با پاهای قدرتمند خود به دشمن حمله میکنند. شترمرغها اهلی هم شده‌اند و در برخی نقاط دنیا پرورش داده میشوند. پرهای آنها کاربرد زینتی دارد و در پوشاک هم استفاده میشود. پوست آنها برای تولید چرم استفاده شده و گوشتشان نیز در بازار عرضه میشود. شترمرغ نر پرهای سیاهی دارد و انتهای پرها و بال‌های آن سفید است ولی پرهای شترمرغ ماده قهوه‌ای رنگ است. . دم یکی از گونه‌های شترمرغ به رنگ زرد و قهوه‌ای است. پوست گردن و ران شترمرغ ماده مایل به صورتی و خاکستری است، در حالی که برای شترمرغهای نر آبی – خاکستری است. خاکستری یا صورتی بودن وابسته به گونه شترمرغ دارد. سر و گردن شترمرغ بدون پر و طاس است. این پرنده اغلب بصورت گروهی در بین گله‌های پستانداران علفخوار همچون گورخر و گاومیش و کل یال‌دار به سر می‌برد. شترمرغها معمولاً بین ۶۳ تا ۱۴۵ کیلوگرم هستند. نژاد شترمرغ آفریقای شرقی به طور متوسط ۱۱۵ کیلوگرم نر و ۱۰۰ کیلوگرم ماده وزن دارد. به طور استثنا وزن شترمرغ ماده هم به ۱۵۸ کیلوگرم هم میرسد. در زمان بلوغ (دو تا چهار سال) قد شترمرغهای نر به 1/2 تا 8/2 متر میرسد در حالی که شترمرغهای ماده 7/1 تا ۲ متر ارتفاع دارند. جوجه‌های شترمرغ حنایی رنگ هستند و لکه‌های قهوه‌ای پر رنگ دارند. در اولین سال زندگی، جوجه‌ها در هر ماه ۲۵ سانتیمتر رشد میکنند. در اولین سال زندگی شترمرغها حدود ۴۵ کیلوگرم وزن دارند. طول عمر آنها بیش از ۴۰ تا ۴۵ سال است. بر خلاف تصور و آنچه در رسانه‌ها مطرح شده است، شترمرغها هیچگاه سر خود را هنگام ترس٬ درون زمین نمی‌کنند.
پنج زیرگونه از شترمرغ شناخته شده‌است:
1. شترمرغ جنوبی: یا شترمرغ سیاه در جنوب آفریقا که در سواحل جنوبی رودخانه‌های زامبزی زندگی میکند.
2. شترمرغ شمال آفریقا: یا شترمرغ گردن‌قرمز پرتعدادترین نوع شترمرغ که زیستگاه از اتیوپی و سودان در شرق به سوی حاشیه صحرای بزرگ آفریقا تا سنگال و موریتانی در غرب ادامه می‌یابد. این زیرگونه در گذشته در نواحی شمالی‌تر مثل مصر و جنوب مراکش نیز می‌زیسته‌است. شترمرغ شمال آفریقا با 74/2 متر قد و ۱۵۴ کیلو وزن و سرعتی بیش از ۷۲ کیلومتر بر ساعت، بزرگترین و سریعترین پرنده روی زمین است. سر آن سرخ‌رنگ، پوشش بدن نرها سیاه و سفید و ماده‌ها خاکستری است.
3. شترمرغ ماسائی: در شرق آفریقا، پرهای کوچکی به رنگ نارنجی روشن بر روی سر، گردن و ران‌هایشان دارند. فقط در جنوب کنیا، اتیوپی و بخش‌هایی از جنوب سومالی حضور دارند.
4. شترمرغ عربی: زیرگونه انقراض یافته‌ای که در گذشته در تعداد بسیار در شبه‌جزیره عربستان، سوریه و عراق زندگی می‌کرد و نسل آن در حدود سال ۱۹۶۶ به‌کلی نابود شد.
5. شترمرغ سومالی: در شمال شرقی کنیا، جنوب اتیوپی و سومالی. گردن و ران آنها سربی‌رنگ است. برخلاف دیگر شترمرغها گله‌ای زندگی نمی‌کند بلکه بیشتر تنها یا جفتی دیده میشوند. در شمال شرق کنیا با شترمرغ ماسائی زیستگاه مشترکی دارند. برخی این شترمرغ را گونه ی مجزایی محسوب میکنند.
معمولی ترین شتر مرغ دورگه گردن سیاه جنوب آفریقاست که دارای ژن هایی از گردن قرمز شمال آفریقا ، گردن آبی جنوب آفریقا و نیز زیر گونه عربی که در حال حاضر منقرض شده است. شترمرغ همواره نیروی اندیشه و خلاقیت بشر را از اعصار اولیه تا امروز بر انگیخته است. از روزگار قدیم گوشت ، پوست ، پر و تخم های این حیوان به منظور تأمین غذا ، لباس ، ابزار و حتی لوازم تزئینی و زیور آلات مورد توجه انسان قرار داشته است. در آفریقای غربی اعتقادی وجود دارد که بر اساس آن تخم شترمرغ را دارای قدرت جادویی می دانند که از خانه ها در برابر صاعقه محافظت میکند. مصریان ، یونانیان و رومیان باستان به شکار شترمرغ می پرداختند و علاوه بر استفاده از گوشت ، پوست و پر آنها ، این پرندگان را رام می کردند و نگاه می داشتند .
اقلیم :
شترمرغ ها در کلیه اقلیم ها قابل زیست و نگهداری اند، از اقلیم های بسیار سرد مانند آلاسکا تا گرم و خشک مانند صحرای افریقا. اما هرچه به سمت اقلیم گرم و خشک پیش برویم کیفیت و کمیت محصولات تولیدی بهتر خواهد شد. تنها اقلیمی که برای پرورش شترمرغ توصیه نمی شود ( علی رغم آنکه در این اقلیم نیز تولید خود را ادامه می دهد) اقلیم گرم و مرطوب ( مناطق شرجی ) است زیرا تأثیر منفی بر تولید آن می گذارد.
روشهای پرورش
۱ – باز
۲- نیمه باز
۳ – بسته
روش باز:
نیاز به زمینی بزرگ به وسعت ۴۰ هکتار است. غیر از هزینه خرید پرندگان که درتمام روشها معمول است، زمین مهم ترین نیاز عمده این روش است. شترمرغها تا حد امکان نزدیک زیستگاه طبیعی شان با حداقل دخالت انسان نگهداری شده و پرورش می یابند. مزیت اصلی روش باز، کاهش قابل توجه هزینه نگهداری شترمرغ های بالغ به مقدار زیاد است. همچنین در صورتی که شترمرغ ها خود تخمهایشان را جوجه کشی کنند، هزینه ای برای این کار صرف نشده ودر نتیجه هزینه های تولید بسیار پایین خواهند بود. از معایب این روش عدم کنترل و شناسایی شترمرغ ها و تخمهای تولیدی است. میزان مرگ و میر و تلفات به ویژه در میان جوجه ها به دلیل شکار آنها توسط حیوانات شکارچی بالاست. ضمناً گرفتن شترمرغ ها بسیار مشکل و پرهزینه است.
روش نیمه باز :
محدوده مورد نیاز برای این روش از ۲۰ تا ۶۰ هکتار متغیر است. شترمرغها در چراگاههای نسبتاً کوچک یا اراضی تقریباً ۸ تا ۱۲ هکتاری نگهداری میشوند. آنها توانایی گردش آزاد در محدوده ای معین را داشته و لذا بخشی از احتیاجات تغذیه‌ای آنها از این طریق تامین می شود. محل های خوراک دادن باید نزدیک حصارکشی دور چراگاه ایجاد شوند تا قابلیت دسترسی به غذا افزایش و اضطراب ناشی از ورود مکرر افراد به داخل چراگاه کاهش یابد.
روش بسته :
محوطه مورد نیاز برای این روش به طور معمول کمتر از ۲۰ هکتار است که به چراگاههای کوچکی هریک به وسعت ۲-۱ هکتار تقسیم شده است. این روش به علت نیاز کم به زمین مطلوب است. در روشهای بسته پرورش شترمرغ، برای هر ۳ قطعه ( ۱ نر و ۲ ماده ، یک تریو ) تنها به ۱/۰ هکتار زمین نیاز است. هزینه ها: هزینه هایی که باید به حساب آیند شامل هزینه های ثابت ( ساختمانها و تجهیزات ) و هزینه های جاری مانند ( خوراک، کارگر، تعمیرات، سوخت و ملزومات دامپزشکی ) میباشند. برای تداوم و موفقیت پروژه، هزینه های جاری و بخشی از هزینه های ثابت باید بوسیله فروش هرسال یا هرسری جوجه یا تخم پوشش داده شوند . سود ناخالص به صورت تفاوت بین درآمدهای حاصل از فروش محصولات شترمرغ و سرشکنی روی هزینه های جاری محاسبه می شود، در حالیکه سود خالص تفاوت بین درآمد حاصل از فروش ها و جمع دو هزینه متغیر و ثابت است. هزینه استهلاک برای ساختمانها در ۱۰ سال و برای تجهیزات در ۶ سال محاسبه می شود. یا اینکه می توان برای هر دو مورد ۸ سال در نظر گرفت. در نتیجه هزینه استهلاک به هزینه های جاری برای هرشترمرغ، اضافه می شود. برای پروژه های شترمرغ تفکیک هزینه های زیر تنها به عنوان یک راهنمای تقریبی مورد استفاده قرار می گیرد.
با این حال دو اشکال اصلی این روش عبارتند از:
۱ـ هزینه های بالاتر خوراک
۲ـ هزینه حصارکشی زیاد
سرمایه گذاری مالی برای هر واحد زمین در این روش بالاتر از دو روش دیگر است. با این حال مزایای استفاده از روش بسته بسیار زیاد بوده و بر معایب آن غلبه دارد مهمترین مزیت روش بسته آن است که کنترل کاملی بر تولید مثل از طریق ثبت دقیق تعداد تخمهای تولید شده توسط هر شترمرغ ماده و میزان باروری و جوجه درآوری وجود دارد. این رکوردها برای ارزیابی نهایی ارزش گله چه برای فروش مجدد، نگهداری برای تولید مثل ویا کشتار بسیار باارزشند. تولید مثل گزینشی شترمرغ ها بخوبی قابل انجام است. بعلاوه رکوردهای مصرف خوراک قابل نگهداری است و برای معاینه و مهار شترمرغ ها مشکلی وجود ندارد.
انتقال:
برای گرفتن شترمرغ به دو کارگر نیاز است که هریک کنار یکی از پاهای شترمرغ ایستاده و آنرا از زیر شکم و روی دم نگهدارند. از یک عصای سرکج مخصوص گرفتن گردن برای پایین آوردن سراستفاده می شود. هنگامی که منقار به سطح زانو رسید منقار پایین را با قرار دادن انگشت شست در آن به سمت پایین نگه می دارند. این کار مانع برخورد از روبرو با پاهای شترمرغ می شود. شترمرغ در این وضعیت برای درمانهایی مانند برچسب زدن، دارو دادن ، تزریق، خونگیری و معاینه نگه داشته می شود. هنگام سوار کردن آنها به کامیون، ممکن است هل دادن آنها از پشت روی سطح شیبدار الزامی شود. شترمرغ های بالغ به کامیونهایی نیاز دارند که ارتفاع دیواره جانبی آنها ۲/۲ متر بوده و با سایبانی از جنس پارچه کنفی یا کرباس برای جلوگیری از آویزان شدن سرو گردن پوشانده شده باشد. کف کامیون معمولاً با ماسه، خاک یا علف و دیواره های جانبی با کیسه های پرشده از علف برای کم کردن صدمه به پرها و پوست پوشانده می شوند. پارتیشن هایی نیز داخل کامیون قرار داده می شوند که شتر مرغ ها را به گروههای ۶ تایی تقسیم می کند و این کار مانع از دراز کردن پاهای شترمرغ و لگد شدن آنها می گردد.
رفتارشناسی:
در محیط طبیعی شترمرغ در خارج از فصل تولید مثل گونه‌ای اجتماعی است و گروههایی از جنس و سنین مختلف را بویژه پیرامون چالابها تشکیل می دهد. در این محیط ها شترمرغ با انواع گوناگون حیوانات روبروست و معمولا از برخورد نزدیک با سایر حیوانات پرهیز می کند و کمتر رفتار خشن نسبت به آنها ابراز داشته و در ۷۵ درصد از موارد با چشم پوشی یا تحمل، با سایر حیوانات برخورد می کند. طبق تحقیقات انجام شده رفتار تمیز کردن پرو بال در طول صبح بیشتر از بعد از ظهر بوده برعکس حمام خاک در صبح خیلی کم انجام می شود اما در طول بعد از ظهر بتدریج بیشتر شده و هنگام غروب به حداکثر می رسد.
رفتار رقص والتس که توسط شترمرغ های در اسارت نیز اجرا می شود ، بیشتر هنگام خلاصی شترمرغ ها از ترس یا مدت کوتاهی پس از خروج آنها از محل نگهداری شبانه صورت می گیرد. هنگام خواب، شترمرغ های بالغ مایلند سرشان را بالا نگهدارند در حالیکه جوجه های جوان دوست دارند در وضعیت دمر بخوابند. جوجه های پرورش یافته توسط شترمرغ های دایه، رفتارهای غیرعادی مثل خوردن چوب از خود نشان نمی دهند. از جمله رفتارهای ناشی از خوراک دادن غلط جوجه ها و واکنش در برابر عوامل محیطی خاص که عمدتاً شرایط زیر حد مطلوب پرورش است، می توان به نوک زدن به پنجه و سر و نیز پرکندن با منقار اشاره کرد. طبق بررسی انجام شده جوجه ها به محرک سبز ۱۰ برابر بیش از محرک سفید نوک می زنند. مدفوع خواری هم در حالت وحش و هم در اسارت در جوجه ها مشاهده شده است.
پرورش جوجه شترمرغ
پس از خروج از تخم، جوجه ها بایستی درحرارت ۳۰ تا ۳۵ درجه سانتی گراد قرار گیرند. بهتر است این حرارت در زیر منبع حرارتی (لامپ هیتر، مادر مصنوعی) برای جوجه مهیا شده و اجازه انتخاب را برای جوجه فراهم آورد. در صورتی که شرایط جوی اجازه دهد می تواند جوجه را ۲۴ ساعت بعداز درآمدن از تخم در فضای آزاد قرارداد. مراقبت از جوجه در سنین اولیه بایستی با دقت انجام شود. بهداشت سالن کاملاً رعایت شده و شب ها شرایط مناسب از نظر دما و تهویه برای جوجه ها فراهم شود. عفونت کیسه زرده از متداول ترین علل مرگ و میر جوجه ها تا سن حدود ۱۴ روزگی است. این عفونت می تواند از طریق تخم، دستگاه جوجه کشی، بندناف و نیز غذا و خوردن مدفوع(از طریق روده) به کیسه زرده منتقل شود. عدم جذب به موقع کیسه زرده باعث عفونت و مرگ جوجه خواهد شد. هرگونه استرس نیز می تواند شرایط را برای باقی مانده کیسه زرده در بدن جوجه و عفونت آن فراهم نماید. از دیگر علل مرگ و میر در جوجه ها را می تواند عفونت های باکتریایی، اسهال و مشکلات فیزیکی پا نام برد. غذا ۲۴ ساعت بعداز هچ بایستی در اختیار جوجه قرار گیرد. غذا بایستی دارای انرژی و پروتئین بالا و از نظر املاح معدنی وویتامین ها بالانس باشد. چند روزی طول می کشد تا جوجه خوردن آب و غذا را بیاموزد واین مدت زمان کافی را برای جذب کیسه زرده فراهم می نماید. قرار دادن یک جوجه بزرگ تر در میان جوجه های تازه به دنیا آمده عمل آموختن خوردن و آشامیدن را به جوجه ها آسان می سازد. جوجه های مریض و غیرفعال را بایستی سریعاً از سایر پرندگان جدا نموده و در فضای دیگر تحت درمان قرار داد. انباشتگی اجسام خارجی از قبیل سنگ، چوب و ساقه در پیش معده و سنگدان از دیگر عوامل مرگ و میر جوجه ها تا سن چهارماهگی می باشد. هرگونه استرس از قبیل بالانس نبودن جیره (از نظر موادغذایی ، مواد معدنی وویتامینه و غیره) نیز بیماری و عدم آرامش و سلامت پرنده می تواند به این مسأله منجر گردد. بنابراین حتی الامکان سعی شود محیط پرورش جوجه ها عاری از هرگونه اجسام خارجی باشد. واکسیناسیون جوجه ها علیه بیماری نیوکاسل در کشورمان الزامی است. جوجه ها به بیماری آنتروتوکسمی نیز حساس هستند. واکسیناسیون جوجه علیه این بیماری توصیه می گردد. این بیماری غیرواگیر بوده و عامل اصلی آن استرس است. (تغییرات جیره، حمل و نقل، ترس، تراکم جوجه هاو….) جوجه ها به سرعت رشد کرده و درسن یک ماهگی در حدود ۳ تا ۶ کیلوگرم وزن دارند. با افزایش سن جوجه ها بایستی فضای بیشتری در اختیار آنان قرار داد. گردشگاه جوجه ها بایستی دارای سایبان بوده و خاک بهترین انتخاب به عنوان بستر می باشد. بستر فضای مسقف بهتر است از جنس بتن باشد تا به راحتی بتوان آن را شست وشو داد و ضدعفونی کرد. در بعضی از مزارع از سیستم حرارت زیرزمینی به عنوان منبع حرارت استفاده می نمایند. این مسأله باعث گرمی بستر و آرامش پرنده و نیز کاهش تلفات ناشی از عفونت کیسه زرده خواهد شد. در سن سه ماهگی جوجه ها وزنی بین ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم خواهند داشت. بعداز سن ۳ ماهگی جوجه ها نسبتاً مقاوم بوده و تلفات کاهش می یابد. بعداز سن ۳ ماهگی بیشتر تلفات ناشی از مسائل فیزیکی است. از سن سه ماهگی تا پایان یکسالگی (زمان کشتار) جوجه ها در فضاهای محصور نگهداری می شوند. معمولاً به ازاء هر پرنده، حداقل ۵۰ متر مربع فضای گردشگاه در اختیار قرار می گیرد. فضای سایبان برای هرپرنده نیز ۵ متر مربع است. بنابراین بعداز سن سه ماهگی پرندگان نیاز به سالن های بسته نخواهند داشت. بعداز سن سه ماهگی پرندگان به سرما و گرما بسیار مقاوم هستند. پرندگانی که به عنوان مولد انتخاب می شوند بعداز سن یکسالگی از جیره های نگهداری استفاده می نمایند.
تغذیه شترمرغ
تغذیه شترمرغ
شتر مرغها از لحاظ غذایی جزء حیوانات همه چیز خوار محسوب شده و پرندگانی بسیار مقاوم هستند به گونه ای که می توانند با یک جیره ارزان قیمت حتی از ضایعات محصولات کشاورزی تهیه شده تغذیه کنند .بطور کلی غذای شتر مرغ دارای ترکیباتی مابین غذای گاو و مرغ بوده و از دو قسمت علوفه (مانند یونجه و شبدر ) و کنستانتره (شامل : جو ، ذرت ، سویا ، مکملهای معدنی و ویتامینه و….) تشکیل شده است. میزان غذای مصرفی شتر مرغ در سنین مختلف متفاوت بوده و از ۱۲۰ گرم در ماه اول زندگی و تا ۲ کیلو گرم در رشد کامل متغیر می باشد. با توجه به اینکه هزینه خوراک مهمترین بخش هزینه های تولیدی یک دامپرور می باشد ، صنعت پرورش شترمرغ از این لحاظ می تواند بسیار مورد توجه قرار گیرد زیرا این پرنده با مصرف خوراک روزانه پایین در مقایسه با شاخه های دیگر دامپروری هزینه های زیادی را به پرورش دهنده تحمیل نخواهد کرد ، افزون بر اینکه مواد مورد نیاز جهت تهیه خوراک این پرنده به راحتی و در همه جا در دسترس می باشد که این امر با توجه به شرایط خاص اقلیمی ایران می تواند بسیار مورد توجه قرار گیرد. همچنین یکی دیگر از موارد قابل ذکر در تهیه تغذیه شتر مرغ ، وابستگی بسیار کم آن به منابع خارجی می باشد به گونه ای که می توان گفت تمامی مواد مورد نیاز در کشور قابل تهیه بوده و همچنین به جهت سازگاری بالای این پرنده می توان از موادی با کیفیت متوسط و بهایی ارزان در تهیه خوراک استفاده نمود .
غذای کامل
جیره ای که تمام مواد مغذی مورد نیاز پرنده را در بر داشته باشد ، غذای کامل نامیده می شود .فرمولاسیون جیره‌های طیور یک اصل ثابت نیست ، بلکه تفاوت قیمتهای مواد اولیه غذایی و بهبود در مدیریت تغذیه ، باعث تعویض فرمولاسیون جیره خواهد شد.
تغذیه اختیاری و تغذیه کنترل شده
طیور می توانند مصرف غذای خود را بر حسب احتیاجاتشان کنترل کنند . در گذشته غذای کاملاً مش « آردی » در دسترس طیور قرار می گرفت . اما بعد ها معلوم شد این روش غیر اقتصادی میباشد . چون پرنده در این روش میل به پرخوری نموده و بسیار سنگین می شود . و تولید تخم مرغ و افزایش وزن آنان جنبه اقتصادی ندارد . در بعضی از سویه ها هنوز به‌روش اختیاری غذا در دسترس گله قرار میگیرد . دز واریته های سنگین وزن چه از سویه تخمگذار و یا گوشتی مصرف غذای گله مادر باید به‌روش کنترل شده انجام گیرد.
شکل غذا
جیره‌های طیور به سه شکل مش ، کرامبل و پلت می باشد.
1. فرم مش ( آردی):
در این شکل از غذا مواد اولیه غذایی جیره به شکل آسیاب شده هستند . اما طیور علاقه‌ای به جیره‌هایی که از ذرت بسیار ریز تشکیل شده باشد ندارند ، زیرا اینگونه مواد چسبناک هستند . در فرم مش میزان مصرف غذای طیور افزایش می‌یابد . اگر غلات خیلی ریز شوند ، طیور در درجه اول مایل به مصرف غلاتی خواهند بود که اندازه شان درشت‌تر است و مواد ریز برای مصرف نهایی در دانخوری باقی می‌مانند .بنابر این در مصرف دان فرموله شده اشکال ایجاد خواهد شد.
اندازه ذرات و تاثیر آن :
اندازه ذرات جیره مش در مصرف آب آشامیدنی موثر است . هر چه ترکیب جیره مش درشت تر باشد میزان مصرف آب آشامیدنی کمتر میشود . این موضوع در میزان آب مدفوع تاثیری ندارد .
تاثیر حجم غذا در مصرف آب:
هر چه غذا دارای حجم بیشتر باشد . یعنی فیبر آن بالا باشد مصرف آب بیشتر خواهد شد . به همین دلیل آب مدفوع نیز افزایش می‌یابد . هرچه جیره‌های طیور دارای انرژی بالاتر و حجم کمتر داشته باشد ، مصرف و دفع آب نیز کمتر میباشد.
اوماج :
در گذشته ، مرطوب کردن جیره های مش متداول بوده است . با این فرض که این عمل باعث افزایش مصرف غذا می شود . اما این امر برای مدت ۱ الی ۲ روز است . و طیور بزودی میزان مصرف غذا را تنظیم می کنند .مرطوب کردن جیره مش نتایج زیر را بدنبال نخواهد داشت.
۱- افزایش تولید تخم مرغ
۲- افزایش وزن تخم مرغ
۳- افزایش رشد
۴- بهبود ضریب تبدیل غذا
2.پلت :
جیره‌ای که به صورت مش بوده و طی مراحل خاص از دستگاههای پلت‌زنی عبور میکند و به شکل استوانه های کوچک در اندازه‌های مختلف تحت عنوان پلت نامیده میشود . با مصرف غذای پلت ، ماکیان قدرت انتخاب قسمتهای مشخص از جیره غذایی را از دست می دهند و باید غذا را بطور کامل مصرف نمایند . مزیت مصرف پلت برای پرندگان جوان که مصرف غذای آنان کم است می باشد . همچنین وقتی بخواهیم که دارو را از طریق خوراک در اختیار دام قرار دهیم ، مصرف پلت دارای اهمیت میشود .
فواید و معایب پلت :
تولید پلت باعث بالا رفتن هزینه است ، در صورتیکه هزینه مصرف شده جهت تولید پلت قابل برگشت باشد باید فواید و معایب پلت بررسی گردد.
فواید پلت:
1. کاهش گرد و غبار از جیره.
2. حمل و نقل راحت ، پرت دان پلت کمتر است.
3. آلودگی کمتر در هنگام ذخیره نمودن خوراک.
4. برای پخش دان پلت کارگر کمتری مورد نیاز است.
5. در خوراک پلت خوراکهایی که پرنده از مصرف آن خود داری میکنند ، بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد .
6. ریخت و پاش دان از دانخوری کمتر میشود.
معایب پلت:
1. باعث افزایش هزینه خوراک
2. افزایش مصرف آب
3. افزایش رطوبت مدفوع
4. افزایش بروز کانی‌بالیسم
3.کرامبل :
حد واسط غذای مش و پلت می باشد . هنگامیکه پلت هادرشت آسیاب شوند ، محصولی بوجود می‌آید که به آن کرامبل گویند . ذرات کرامبل باید حد واسط در نظر گرفته شود ، بهترین کرامبل معمولاً دارای مقداری ذرات ریز می باشد. این موضوع باعث افزایش راندمان مصرف دان می شود . که این موضوع باعث جلوگیری از عارضه کانی‌بالیسم می شود.
تغذیه در جوجه های شترمرغ
تغذیه جوجه شترمرغها مسئله ای بسیار مهم جهت آغاز و تداوم رشدی خوب و موثر است که در دراز مدت می تواند بر روی آینده تولیدی پرندگان نیز بسیار موثر باشد. در طی سه ماه اول، پرورش، جوجه‌ها بسیار حساس بوده و درصد تلفات آنان بیشتر از سنین دیگر میباشند. برای به حداقل رساندن تلفات رعایت کامل بهداشت و تغذیه مناسب و دقیق امری ضروری است. برای دستیابی به بازده بیشینه در امر خوراک دهی پرندگان می توان از راه کارهائی ساده استفاده نمود که در ادامه به برخی از آنها اشاره می گردد:
1. استفاده از سنگریزه در خوراک
به‌منظور خرد شدن غذا در سنگدان، شترمرغ نیاز به تکه‌های کوچک سنگریزه دارد. تا زمانیکه جوجه‌ها از طریق گردش و چرا به چنین منابعی دست نیافته‌اند بایستی به غذای آنان سنگریزه اضافه گردد. سنگریزه‌ها بایستی نصف اندازه ناخن انگشت پرنده باشند. برای جوجه‌های تازه متولد شده این اندازه در حد یک دانه برنج است. بعضی از پرورش‌دهندگان، سنگریزه یا ماسه زبر و خشن را به‌طور آزاد در اختیار جوجه‌ها قرار میدهند (شن و ماسه باید کاملاً خشک باشد) و بعضی دیگر به‌دلیل ترس از انباشتگی معده یا روده حیوان قویاً این روش را رد می‌نمایند. آنها اضافه نمودن این مواد را به جیره ترجیح میدهند. ۲ تا ۳ سنگریزه کوچک برای هر جوجه در روز کافی به‌نظر میرسد. البته برخی منابع نیز سنگریزه را فقط بعد از سه هفتگی پیشنهاد میکنند. سنگ‌های صنعتی به‌دلیل امکان بروز یبوست نبایستی مورد استفاده قرار گیرند.
2. ویتامینها
اضافه نمودن ویتامینهای محلول به آب آشامیدنی براساس دستورالعمل مصرفی کارخانه در دو تا سه هفته اول پرورش جوجه برای افزایش مقاومت در مقابل بیماریها، توصیه میگردد. بسیاری از ویتامینها تاثیرات مستقیم یا غیر مستقیم در رشد و بازده پرندگان دارند. به طور مثال در هنگام بروز استرسهای گوناگون از قبیل استرسهای گرمائی استفاده از ویتامین C می تواند تاثیرات بسیار خوبی در کاهش اینگونه تنشها داشته باشد.
3.خوراندن کود
فلورمیکروبی لازم جهت هضم میکروبی در روده کور و بزرگ جوجه در اولین روزهای زندگی شکل میگیرد. در حیات وحش این فرآیند با بلعیدن مدفوع والدین به‌عنوان اولین غذا صورت می‌پذیرد. کود حاوی جمعیت باکتریهای مورد نیاز پرنده است. به این منظور بعضی از پرورش‌دهندگان کود تازه پرندگان بالغ را برای جوجه‌ها توصیه می‌نمایند. البته خطر انتقال انگلهای روده‌ای و عوامل بیماریزا به جوجه‌ها وجود دارد (در برخی کشورها خوراندن کود ممنوع است). حداقل برای جلوگیری از انتقال انگلها و عوامل بیماریزای خاص شترمرغ، بعضی از پرورش‌دهندگان، کود تازه گاو را پیشنهاد می‌نمایند. این روش مورد بحث بسیار بوده و توسط بعضی از پرورش‌دهندگان رد شده است. در طی روزهای اول زندگی، جوجه‌ها مدفوع خود را می‌خورند که این امر باعث بروز مشکلات بهداشتی فوق‌الاشاره میشود. برای جلوگیری از این خطرات، مدفوع بایستی مرتباً جمع‌آوری گردد. در بعضی از مزارع آمریکا جوجه‌ها ابتدا روی توری‌های فلزی پرورش می‌یابند تا مدفوع از دسترس آنها خارج گردد.
4.آب آشامیدنی
به همراه اولین وعده غذا در دو یا سه روزگی، بایستی آب نیز در اختیار جوجه‌ها قرار گیرد. پرندگان بایستی همانند غذا خوردن چگونگی آشامیدن آب را نیز یاد بگیرند. رنگی نمودن آب توسط رنگ‌های خوراکی و یا چسباندن یک عکس رنگی در داخل آبخوری باعث جذب پرندگان میگردد. آبخوری‌ها نبایستی در ارتفاع بلند قرار گرفته و باید توسط یک شیء سنگین (مثل یک سنگ) مهار شوند. به ازاء هر سه دانخوری، یک آبخوری در نظر گرفته میشود. جوجه‌ها چه در پناهگاه نگهداری شوند و چه در محوطه باز، آب مصرفی و مدفوع و ادرار آنها بایستی کاملاً کنترل گردد. ادرار طبیعی به رنگ سفید است. انتظار می‌رود جوجه‌های ضعیف آب بیشتری خورده و در نتیجه دچار اسهال شوند. در این صورت پیشنهاد میشود۲ تا ۳ بار در روز و به مدت محدود آب در اختیار جوجه‌ها قرار گیرد. به‌عنوان یک قاعده کلی میزان آب بایستی ۵/۱ تا ۲ برابر مقدار غذای کنسانتره باشد. آبخوری‌ها بایستی به‌طور روزانه تمیز و با آب تازه پر شوند. جوجه‌ها و پرندگان در حال رشد هرگز نباید آب مانده و گرم استفاده نمایند. اگرچه هیچگونه مدرک علمی در این رابطه وجود ندارد، ولی این مسئله موجب بیماری و تلفات میشود. بنابراین نبایستی آبخوری‌ها در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرند.
کیفیت آب مصرفی شترمرغ ها:
آب ضروری ترین ماده در جیره شترمرغها می باشد. تقریبا ۶۰ تا ۸۵ درصد (گاهی هم بیشتر) کل تغذیه روزانه ( شامل آب و غذا) در دامهای مزرعه ای توسط آب تامین می شود. میزان محتوی آب کل بدن یک موجود بالغ ( بدون چربی ) تقریباً در گونه های دامهای مزرعه ای ثابت و در حد متوسط ۷۱ تا ۷۳ در صد از کل وزن بدن می باشد. کیفیت آب مصرفی بستگی به مناسب بودن ساختمان حفاظت و نگهداری کل سیستم آب رسانی و منبع آب دارد. کیفیت آب مستقیماً بر میزان مصرف آب توسط حیوان تاثیر می گذارد. اولین اثر محدود کردن مصرف آب، حال اختیاری و یا غیر اختیاری، کاهش مصرف غذا و در نتیجه کاهش قابلیت تولید شترمرغ می باشد خوش طعمی و مواد سمی آبی که کیفیت پایینی دارد به دو صورت می تواند مشکل ساز باشد: طعم بد آب می تواند باعث کاهش مصرف گردد و یا ممکن است در آن آب مواد سمی وجود داشته باشند. برخی از مواد سمی، خوش طعمی آب را کاهش نمی دهند بلکه بسیار مضرتر از این مواد هستند. مواد سمی که ممکن است در آب شرب یافت شوند شامل حشره کش ها، فلوئورین، نیتراتها، سلنیوم و نیز غلظت بالای سایر عناصر خاص می باشند. آب می تواند دارای باکتری، ویروس، پروتزوآ و یا تخم کرمها باشد که تمامی این عوامل می توانند بیماری و یا مشکلات دیگری ایجاد کنند. علاوه بر مواد سمی، آب می تواند ترکیبات دیگری داشته باشد که باعث طعم بد آن گردد. به عنوان مثال آب قلیایی حاوی غلظت بالایی از پتاسیم، سدیم و کربنات کلسیم می باشد. آبی که نمک زیادی دارد در مقایسه با آبی که مواد معدنی ندارد طعم بدی دارد. نمک ها شامل سدیم، کلسیم، منیزیم و پتاسیم در ترکیب با بی کربنات ها، کلریدها ویا سولفات ها می باشند.
برخی از مواد آلوده کننده شایع آب عبارتند از:
1. تمامی مواد جامد محلول ( سختی آب)
این اصطلاح شامل تمامی مواد معدنی می شود که می توانند در آب جریان یافته، در خاک و یا صخره ها وجود داشته باشند. بیشتر حیوانات اهلی می توانند غلظت مواد جامد محلول را از ۰۰۰/۱۵ تا ۰۰۰/۱۷ جزء در میلیون (ppm) تحمل کنند. اگر چه این غلظت ها می توانند بر میزان تولید تاثیر بگذارند. نمکهایی در حد ۰۰۰/۵ ppm باعث تغییر آب می شوند و در صورت مصرف باعث کاهش وزن و اسهال می گردند.
2. سولفات ها:
معمولاً به شکل سولفات منیزیم، سولفات سدیم یا سولفات کلسیم می باشند اثر ملین در حیوانات دارند. اثر ملینی بیشتر در مورد حیوانات جوان به کار می رود تا حیوانات بالغ. سازمان خدمات بهداشت عمومی ایالات متحده توصیه می کند که آب دارای بیش از ۲۵۰ ppm کلرید یا سولفات و ۵۰۰ ppm مواد جامد محلول برای مصارف، مناسب نمی باشد. سولفات های بیش از ۵۰۰ ppm در آب می توانند در حیوانات جوان باعث اسهال شوند.
3.آهن:
در غلظتهای اندکی مانند ۳/۰ ppm در آب، باعث رنگ قهوه ای آب می گردد. یافتن مقادیری تا ۳۰ ppmm آهن در منابع آب روستایی دور از انتظار نمی باشد. شترمرغها از نظر اینکه نمی توانند مقادیر بالای آهن خوراکی را تحمل کنند منحصر به فرد می باشند. بنابراین می باید در مورد حذف منابع غیر ضروری آهن در جیره شترمرغها توجه بیشتری انجام دهیم. اینکه چه سطحی از آهن را می توان بعنوان سطح حداکثر برای شترمرغ در نظر گرفت مشکل می باشد. این امر بدین دلیل است که این مقدار بستگی به سطوح آهن وارد شده از تمامی مواد جیره روزانه شترمرغ دارد. همچنین شتر مرغ علاقه به خوردن آشغالهای موجود روی زمین را دارد و اگر خاک غنی از محتوای آهن باشد منبع تغذیه ای دیگری از آهن وجود خواهد داشت. با توجه به اینکه استفاده شترمرغ از منابع موجود آهن در آب، جیره و خاک اطراف به میزان زیاد به علت سمی بودن نامطلوب می باشد این حالت باعث کاهش تولید پرنده خواهد شد. آهن زیاد در جیره شترمرغ از هر یک از منابع موجود می تواند با میزان استفاده از سایر مواد معدنی مهم و مواد معدنی کمیاب در جیره تداخل داشته باشد. آهن زیاد موجود در جیره شترمرغ می تواند بخصوص با میزان استفاده از فسفر تداخل داشته باشد و گاهاً باعث کمبود فسفر در جیره پرنده گردد. فسفر برای رشد خوب پرنده ( استخوانها و عضلات ) و همچنین برای باروری و تولید مثل حیوان ضروری می باشد. در شترمرغها کمبود فسفر به دلیل وجود آهن زیاد، باعث می گردد تا گوشت این حیوان طعم جگری به خود بگیرد که برای مصرف کنندگان بسیار مهم است. بنابراین در جیره های Blue Mountain توصیه می گردد سطح آهن را در آب مصرفی در سطح ۳/۰ ppm نگهداریم. اگر آب مصرفی شما بیش از میزان توصیه شده آهن دارد توصیه می گردد سیستم تصفیه آب را به منظور خارج کردن آهن اضافی و سایر مواد مضر برقرار کنید.
4. منگنز:
اغلب مانند آهن عمل می کند با این تفاوت که سطوح منگنز باعث بوجود آمدن قشری سیاه رنگ در لوله ها و تجهیزات آبیاری می گردد.
5. نیترات ها:
نیترات ها بطور گسترده ای در محیط پراکنده و بخصوص برای گیاهان سودمند می باشند. در صورت ورود مقادیر قابل توجهی از نیترات ها (NO3) در آب شرب، سلامتی به خطر می افتد. نیتراتها (NO3) می توانند توسط باکتریهای لوله گوارشی به حالت سمی نیتریت (NO2) تبدیل گردند. نیترات ها و نیتریت ها اثر دیگری هم دارند. هنگام ارزیابی سطوح موادی که حیوانات در معرض آن می باشند، علوفه ها، اعمال باکتریها در منابع آب و نیز مقدار آب مصرفی می باید مورد توجه قرار گیرند.
منبع نیترات ها و نیتریت ها در آب شرب عبارتند از:
• نشت کردن و نفوذ آبی که از داخل خاک عبور می کند.
• آب سطحی و یا آلودگی چاه آب
• تبدیل نیترات ها به نیتریت ها توسط باکتریها
مساله نیترات ها، اثرات آن بر تولید و تولید مثل، حدود ایمنی آن، نحوه عمل آنها با سایر منابع نیتروژنی و روشهای مناسب حذف و یا خنثی سازی آنها، موارد مهم مورد بحث و مورد اختلاف می باشند که می باید در محیطهای بخصوص مورد مطالعه و تحقیق قرار گیرند. نیتراتها اگر در مقادیر زیاد وارد شوند می توانند توسط باکتریها به نیتریت ها تبدیل شوند که به راحتی جذب می گردند و قابلیت حمل اکسیژن را توسط خون کاهش می دهند. در برخی گونه های حیوانی، مشکل نیتراتها می تواند بصورت کمبود ویتامین AA تجلی کند. این دلیل مهمی است مبنی بر اینکه چرا تمامی جیره ها ی شترمرغ باید مقادیر کافی ویتامین A ، ید، فسفر و انرژی داشته باشند. سطوح نیترات ها در چاه های موجود در روستاها متغیر می باشد. معمولا دوره های پر باران در فصل بهار منجر به بوجود آمدن سطوح بالای نیترات ها در چاه های مزارع روستایی می شود. حذف نیترات ها از آب عمل مشکل و گران قیمتی می باشد. آنیونهای جایگزین می توانند نیترات ها را حذف کنند. دامنه سطوح مضر نیتراتها در آب بین ۵۰ ppm و ۱۰۰ ppm بطور دلخواه در نظر گرفته شده است. سازمان خدمات بهداشتی عمومی آمریکا حد بالایی( ۴۵) ppm را برای نیترات ها در آب آشامیدنی انسان در نظر گرفته است.
6.- خرد سازواره ها
( میکرو ارگانیسم ها): باکتریهای کلی فرم تقریباً همه جا هستند و می توانند منبع گیاهی، حیوانی و یا خاکی داشته باشند. اصطلاح باکتری کلی فرم مدفوعی به ارگانیسم هایی که بطور طبیعی در لوله گوارشی دامها، انسان و پرندگان یافت می شود مربوط می باشد. در حالیکه این باکتریها می توانند مضر نباشند اما حضور آنها اغلب نشان دهنده این است که سایر باکتریها و ویروسهای بیماریزا هم می توانند وجود داشته باشند. میکرو ارگانیسم های مضر می توانند به راحتی به چاه های آبی که حفاظت آنها از آب های آلوده سطحی به خوبی انجام نمی گیرد، وارد شوند. نتایج حاصل از آزمون آب برای باکتری کلی فرم به میزان سطح صفر مطلوب، ۱ تا ۸ نامطلوب، ۹ و بیشتر مضر اعلام می گردد. حفاظت نسبت به آبهای آلوده سطحی، کلر زدن و تصفیه می توانند مشکل وجود میکرو ارگانیسم ها را حل کند.
7. PHH
آب اسیدی باعث خوردگی پمپ ها، لوله ها ، مخازن و تجهیزات می گردد. آب اسیدی را می توان با اضافه کردن خاکستر سود و یا سود سوزآور خنثی کرد. قلیایی بودن یکی از خواص اغلب منابع آبی می باشد و حاصل وجود بیکربنات ها و هیدروکسید ها است که طعم سود به آب می دهد. قلیایی بودن باعث رشد باکتریها می گردد که باعث جرم گرفتگی لوله ها و شوفاژها به دلیل تجمع باکتریها می گردد.
8.کلریدها:
کلریدها به تنهایی مضر نیستند مگر اینکه در مقادیر بالای ۲۰۰ ppmm مطرح گردند. کلریدها در ترکیب با سدیم، نمک دریایی و سایر نمکها را تولید می کنند. سطوح ۵۰ ppm تا ۱۰۰ ppm برای دامها خوش طعم تر می باشد.
9.فسفاتها:
اگر در چاه های آب روستایی مقادیر زیادی فسفات یافت شود، نشان دهنده آلودگی است اگر چه فسفاتها به خودی خود بی ضرر هستند اما آنها می توانند بعنوان منبع غذایی باکتری قرار گیرند و وجود آنها می تواند علامت وجود آلودگی باکتریایی باشد.
10. سولفید هیدروژن:
این ترکیب عامل بوی بد آب حاصله از چاههای عمیق می باشد. حتی مقدار اندک ۱ ppmm می تواند بوی قابل توجهی را ایجاد کند. اسید ضعیف حاصله، به آهن حمله کرده و ترکیبی سیاه و روغنی می سازد. اقتصادی ترین روش زدودن سولفید هیدروژن از آب اکسید کردن آن توسط یک ماده شیمیایی مانند هیپوکلرید می باشد. این ترکیب باعث بوجود آمدن گوگرد گازی می گردد که می تواند از آب خارج شود.
11. حشره کش ها و علف کش ها:
حشره کشها و یا علف کشها می توانند به آب زمینی و یا سطحی در نتیجه شستشو توسط آب باران، رانش و … وارد شوند. آلودگی آب می باید موسسات دولتی محلی را موظف به استفاده درست از این مواد نماید.
12.سایر عناصر و مواد سمی:
چه از منابع انسانی و چه از منابع طبیعی، آب بطور معمول عناصر و مواد سمی را دریافت می کند. متأسفانه فقط اطلاعات محدودی مبنی بر سمی بودن سطوح مواد متفاوت آب مصرفی حیوانات داریم. شرایط متعددی می باید در تشخیص اینکه سطح خاصی از یک ماده، سمی است یا خیر در نظر گرفته شوند. مواد سمی در آب می توانند به صورت مواد جامد معلق، مواد محلول و یا حالتی بین این دو باشند که بستگی به فرآیند هضم در حیوانات دارد. استفاده کوتاه مدت از مواد سمی ممکن است اثرات قابل مشاهده ای نداشته باشد اما در صورت استفاده دراز مدت ممکن است باعث ضررهای جدی گردد. گونه های متفاوت حیوانات در برابر مواد سمی عکس العمل های متفاوتی نشان می دهند و حیوانات جوان و سالم ممکن است رفتار متفاوتی با عکس العمل حیوانات بالغ و ضعیف داشته باشند. می باید خاطر نشان گردد که منابع آبی، بخصوص آنهایی که از چاههای کم عمق تامین می شوند مستعد تغییرات ناگهانی در ترکیباتشان به دلایل طبیعی و یا انسانی هستند.
شماری از عناصری که در آب یافت می شوند به ندرت برای دامها مشکل ایجاد می کنند زیرا آنها نمی توانند در سطوح بالا به شکل محلول وجود داشته باشند و یا اینکه فقط هنگامی سمی هستند که در غلظت بالایی وجود داشته باشند. مثالهایی از این مورد شامل آلومینیوم، برلیم، برم، کروم، کبالت، مس، ید، منگنز، مولیبدن و روی هستند. همچنین به نظر نمی رسد این عناصر بصورت تجمعی در گوشت، شیر و یا تخم وجود داشته باشند. از طرف دیگر عناصری مانند سرب، جیوه و کادمیوم باید مورد توجه باشند زیرا معمولاً این عناصر در صورتی که در آب در غلظت های سمی وجود داشته باشند می توانند برای مصارف انسانی خطرناک باشند.
آزمایش آب:
با مرکز خدمات بهداشتی، مرکز کشاورزی یا دامپزشکی به منظور اطلاعات در مورد آب محل تماس بگیرید. در مورد آزمایش های مورد نیاز و غلظت مواد موجود مطلع شوید. در قسمت زیر، جدولی مشاهده می شود که توسط سازمان خدمات بهداشتی عمومی ایالات متحده تنظیم شده است و استانداردهای آب آشامیدنی را نشان می دهد.
نیترات۴۵ppm
نیتریت۰۳/۰ ppm
آهن۳/۰ ppm
سختی آب ۰ تا ۳ GPG به آن آب سبک می گوییم
GPG و بالاتر به آن آب سنگین می گویند
فسفات ۵ ppm
فسفات بالا نشانگر فضولات است
گوگرد۲۵۰ ppm
سولفیدهیدروژن۱/۰ ppmPH 7 تاخنثی
آرسنیک ۰۱/۰
ppmمس ۱ ppm
سیانید ۰۱/۰ ppm
فلوئورین ۱/۰ تا ۲/۱ ppm
روی ۵ ppm نقره ۰۵/۰ ppm
سلنیوم ۰۱/۰ ppm
منگنز ۰۵/۰ ppm
سرب ۰۵/۰ ppm
نمکی بودن ۵۰۰۰ppm
نتیجه گیری:
اگر تامین آب شترمرغهای شما توسط چاه آب روستایی صورت می گیرد می باید توجه دقیقی به کیفیت آب آن داشته باشید. هیچگاه فرض نکنید که کیفیت آب مصرفی خوب می باشد. همیشه به منظور مشخص کردن عدم وجود عناصر و مواد مضر برای پرندگانتان، آزمایش انجام دهید. همچنین می باید آب را در طی فصول مختلف سال آزمایش کنیم زیرا آب می تواند بطور چشمگیری در شرایط منطقه ای شما تغییر کند.
گردش و چرا
از سن دو تا سه هفتگی چرا در یک مزرعه یونجه یا شبدر یک جایگزین مطمئن برای علوفه تازه خواهد بود. برای جلوگیری از مصرف بیش از حد ساقه و اشیاء غیرقابل هضم و در نتیجه خطر یبوست بایستی به نکات زیر توجه نمود:
1. جوجه‌ها نبایستی در حالت گرسنه وارد مزرعه شوند بلکه باید قبل از آن با غذای پرانرژی تغذیه گردند. در هنگام شروع چرا بایستی رفتار خوراک خوردن جوجه‌ها به دقت کنترل شود.
2. چراهای اولیه نبایستی بیش از نیم ساعت و دوبار در روز تجاوز نماید. پس از آنکه جوجه‌ها به چریدن عادت کردند میتوان زمان را افزایش داد.
3. در صورت بلند بودن ارتفاع علوفه چراگاه به‌خصوص یونجه، ممکن است کندن برگ از ساقه‌های بلند برای جوجه مشکل بوده و لذا علوفه خود را از دست داده و به چیزهای دیگر مثل علف هرز، شن و ماسه و سنگریزه تمایل نماید. مزارع موردنظر برای چرای جوجه‌ها بایستی به‌طور منظم درو شده و بلندی علوفه تا سن شش هفتگی از ارتفاع پشت جوجه‌ها تجاوز ننماید.
4. بایستی توجه داشت که تا سن سه تا چهار ماهگی، هنگام انتقال جوجه به چراگاه نبایستی علوفه چراگاه مرطوب باشد. پرورش‌دهندگان شترمرغ در آفریقای جنوبی در یافته‌اند که خیس شدن سطح شکم پرنده در اثر تماس با برگ‌های خیس ناشی از باران و شبنم در مزرعه باعث مرگ جوجه‌ها میگردد. بنابراین در زمان بارندگی، گردش و چرای روزانه جوجه بایستی تا خشک شدن کامل علف‌ها به تعویق افتد.
جیره غذا
0-3
ردیف ماده خوراکی درصد در جیره مقدار در تن(کیلوگرم)
1 ذرت 33 330
2 جو 9 90
3 یونجه 3/11 113
4 کنجاله سویا 36 360
5 روغن 7/0 7
6 کنسانتره 201 10 100
3-6
ردیف ماده خوراکی درصد در جیره مقدار در تن(کیلوگرم)
1 ذرت 31 310
2 جو 12 120
3 یونجه 8/18 188
4 کنجاله سویا 2/25 252
5 سبوس گندم 3 30
6 کنسانتره 311 10 100
6-9
ردیف ماده خوراکی درصد در جیره مقدار در تن(کیلوگرم)
1 ذرت 16 160
2 جو 20 200
3 یونجه 27 270
4 کنجاله سویا 15 150
5 سبوس گندم 3 30
6 سبوس برنج 9 90
7 کنسانتره321 10 100
9-12 (بر پایه ذرت)
ردیف ماده خوراکی درصد در جیره مقدار در تن(کیلوگرم)
1 ذرت 6/12 126
2 یونجه 9/30 309
3 کنجاله سویا 9/3 39
4 سبوس گندم 6/27 276
5 سبوس برنج 15 150
6 کنسانتره321 10 100
9-12 (بر پایه جو)
ردیف ماده خوراکی درصد در جیره مقدار در تن(کیلوگرم)
1 ذرت 4 40
2 یونجه 1/28 281
3 کنجاله سویا 4 40
4 جو 4/14 144
5 سبوس گندم 5/24 245
6 سبوس برنج 15 150
7 کنسانتره321 10 100
پرواربندی جوجه شترمرغ
پرواربندی شترمرغ ابتدا باید جوجه ها را در سن خاصی و از مزرعه شناخته شده خریداری و تا زمان کشتار پرورش داد. عاملی که در امر پرواربندی اهمیت بسیاری دارد تغذیه می باشد. هزینه غذا ۶۰% تا ۷۰ % کل هزینه پرورش شترمرغ را تشکیل می دهد بنابراین درک آن در ابتدای آغاز به کار پرورش شترمرغ بسیار مهم است. متاسفانه پرورش دهندگان قدیمی و جدید حداقل آگاهی را از این موضوع دارند. نخست بعد اقتصادی را در نظر می گیریم. هزینه غذا به خودی خود مهم نیست بلکه تفاوت موجود در درآمد پرنده های پروار شده و هزینه تولید آن ها اهمیت دارد. علاوه بر محاسبه هزینه تخم، جوجه، پرنده آماده کشتار که همه فاکتورهای مهمی هستند، محاسبه افزایش در آمد حاصله از تولید بالاتر ( تعداد تخم، تعداد جوجه، کیلوگرم گوشت تولیدی و پوست بزرگتر) نیز اهمیت دارد. بنابراین بسیاری از مردم بدون بررسی قابلیت در تولید گزینه های مختلف و استنتاج از اینکه تغذیه بهتر موجب کاهش ضرر ناشی از عدم باروری، مشکلات جوجه در آوری و تلفات جوجه ها می شود، در ورطه کاهش هزینه های غذا گرفتار می شوند. یک جیره خوب باید دارای موارد زیر باشد: علوفه نظیر یونجه برای تأمین فیبر با کیفیت غلات نظیر ذرت برای تأمین انرژی منبع پروتئینی نظیر سویای بدون پوسته مواد معدنی پر مصرف و کم مصرف ویتامین هاسایر افزودنیها نظیر اسیدهای آمینه و مخمر تحقیقات گسترده ای در بعضی کشورها در زمینه اجزای یک جیره خوب انجام شده است. به عنوان مثال برای الیاف یونجه که دارای سطوح مختلف پروتئین است، توصیه می شود که یونجه حداقل ۱۸ درصد ترکیب جیره آماده را تشکیل دهد. یونجه مرغوب تر ویژگیهای مطلوب تر زیادی نظیر قابلیت هضم بهتر، ویتامین و مواد معدنی بیشتر دارد. در مورد ذرت، باید بسیار تلاش کنید تا از ذرت دارای ۸ درصد پروتئین استفاده کنید و نه از ذرت ۶ درصد که دارای کیفیت پایینی است. سویا معمولا بین ۴۴ تا ۴۷ در صد پروتئین دارد که سویا با پوسته حاوی ۴۴ در صد پروتئین است. همچنین ما به سویا به عنوان منبع پروتئین نگاه کرده و ۴۷ درصد را توصیه می کنیم. ویتامین ها و مواد معدنی، غنای جیره هستند. در اینجا علاوه بر مقدار، شکل ارائه آن در ترکیب با یکدیگر نیز مهم است تا شترمرغ ها بتوانند حداکثر استفاده را از آنها ببرند. کلسیمی که به یک شکل خاص وجود دارد ممکن است برای شترمرغ ها غیر قابل هضم بوده و از این رو تعادل آن با فسفر به هم خورده و مشکلات جدیدی ایجاد نماید. در سایه توجه به تغذیه به همراه مدیریت خوب، مدیریت صحیح مزرعه و اصلاح نژاد است که پرنده های آماده کشتار برخلاف معمول تولید ۳۰ – ۲۵ کیلوگرم در استرالیا، در آفریقای جنوبی بیش از ۴۵ کیلوگرم گوشت تولید می کنند.
تغذیه
از یک روزگی تا سه ماهگی:
جوجه شترمرغ می تواند از باقیمانده کیسه زرده برای مدت ۷ تا ۱۰ روز ابتدای زندگی اش تغذیه کند.اطمینان از اینکه جوجه شترمرغ ها آب مصرف می کنند، اهمیت دارد. در غیر اینصورت ممکن است نیاز به افزایش شدت نور یا تغییر درجه حرارت سالن باشد. توصیه می شود که خوراک مصرفی جوجه ها در ابتدا به شکل خرد شده باشد و اگر از روش پرورش روی کف سالن استفاده می شود، طی هفته اول خوراک روی روزنامه یا کارتن های تخم مرغ ریخته شده و پس از آن می توان دانخوری ها را وارد سالن کرد. برای جلوگیری از اشکالات پا و اختلالات اسکلتی باید رشد اولیه شترمرغ ها کنترل شود. محدود کردن مقدار انرژی خوراک بین ۹ و ۱۰ مگا ژول انرژی متابولیسمی در کیلوگرم معمولاً برای کنترل رشد کافی است. با وجودیکه شترمرغ ها توانایی هضم الیاف بیشتری نسبت به سایر پرندگان اهلی دارند ( به دلیل تخمیر در روده بزرگ ) ولی تنها پس از رسیدن به سن معینی توانایی انجام این کار را بدست می آورند. لذا بهتر است طی چند هفته اول زندگی جوجه ها جیره هایی با بیش از ۵% الیاف خام به آنها داده نشود. ضمناً توانایی جوجه ها برای هضم چربی در اوایل زندگی کاملاً پایین است. از اینرو نباید بیش از ۵% چربی به آنها داده شود.
از ۳ ماهگی تا یکسالگی:
احتیاجات تغذیه ای پرندگان با افزایش سن آنها تغییر می کند. لذا انرژی و الیاف خام افزایش و مقدار پروتئین خوراک کاهش می یابد. باید الیاف جیره را در چهار تا پنج ماهگی به حدود ۱۱-۱۰ درصد افزایش داد. ضریب انرژی زایی خوراک باید به حدود ۵/۱۰ –۱۰ مگا ژول انرژی متابولیسمی بر کیلوگرم افزایش یابد. مقدار پروتئین خام نیز باید به تدریج به حدود ۲۰-۱۸ درصد کاهش یابد. تعادل بین غلظت های کلسیم و فسفر قابل دسترس باید به نسبت 2/1 – ۸/۱ حفظ شود. همچنین خوراک دادن باید به صورت آزاد انجام شود.
دوره پرواری:
چنانچه شترمرغ ها فقط برای گوشت و چرم پرورش یابند، می توان نرها را جداگانه پرورش داد زیرا آنها سریعتر رشد کرده، نیاز به جیره هایی با پروتئین بالاتر داشته و به عنوان تبدیل کننده های خوراک برای یک دوره طولانی تر نسبت به ماده ها از کارایی بیشتری برخوردارند. ضریب تبدیل ماده ها زودتر خراب شده و لذا مجبورند در وزن پایین تری نسبت به ماده ها روانه بازار شوند.
از یکسالگی تا تولید مثل:
نگهداری شترمرغ ها در شرایط ایده آل بسیار مهم است. چاقی یکی از مشکلات عمده ای است که در محدوده سن یک سالگی و شروع تولید مثل بوجود می آید. همچنین گرسنگی کشیدن یا تغذیه کمتر از حد لازم، بلوغ جنسی را به تأخیر انداخته و منجر به عملکرد ضعیف در طول تولید مثل می شود. ترکیبی از روشهای محدودیت های کمی و کیفی خوراک مناسب‌ترین روش می باشد. جیره ای متعادل با ویتامینها و مواد معدنی لازم که ضمنا پروتئین و انرژی آن در سطح پایینی باشد قابل قبول است. الیاف جیره می تواند تا ۱۵% افزایش یابد. به شترمرغ ها باید روزانه ۵/۱ کیلوگرم جیره داد. در هوای سرد دادن تغذیه با یک منبع غنی پرانرژی ( مانند دانه سویای پرچرب ) توصیه می شود.
فصل تولید مثل:
از سن ۱۸ ماهگی باید به شترمرغ ها جیره مولد داده شود که باید دارای انرژی و پروتئین سطح بالایی بوده و از لحاظ الیاف در سطح پایینی قرار داشته باشد. گرچه مقداری از الیاف جیره می تواند توسط شترمرغ به انرژی تبدیل شود ولی آنها طی فصل تولید مثل نیازمند منبع سهل الوصول تری از انرژی می باشند. بعلاوه ۲۰% تخم شترمرغ را پوسته تشکیل می دهد که کلسیم جزء اصلی آن است. در نتیجه ضروری است که سطوح کلسیم وفسفر قابل دسترس در شروع تولید مثل یا در ۱۸ ماهگی افزایش داده شوند. در غیر این صورت تخم گذاری با مانع روبرو شده یا تولید تخم، نطفه‌داری و میزان جوجه درآوری آن کاهش می یابند و نیز اشکالاتی در تشکیل پوسته تخم ایجاد شده و یا تخم های بدون پوسته تولید می شوند.
تولید مثل: شترمرغ وحشی در ۴ تا ۵ سالگی از نظرجنسی بالغ شده در حالیکه شترمرغ اهلی در۲ تا ۳ سالگی و ماده نیز کمی زودتر از نر بالغ می شود. بعضی شترمرغ های اهلی ممکن است اولین فصل تولید مثل خود را در ۱۸ ماهگی شروع کنند. شترمرغ های نر هنگام بلوغ پرو بال سیاه و سفید دارند. ماده ها و شترمرغ های نابالغ دارای پرو بال قهوه ای مایل به خاکستری تیره می باشند. جنسیت نرو ماده را حدود هفت تا هشت ماهگی می توان هنگام دفع ادرار یا مدفوع تعیین کرد زیرا آلت در این مواقع بیرون می آید. بر خلاف سایر پرندگان، شترمرغ نر دارای آلت است و دفع ادرار و مدفوع از هم جداست. تفاوت کامل بین دو جنس حدود دوسالگی حاصل می شود. نر فرآیند لانه سازی را قبل از جفت گیری شروع می کند. لانه می تواند در هر کجای چراگاه تولید مثلی واقع شود. مزرعه دار برای پوشاندن لانه می تواند یک سایبان با سقف شیب دار بسازد. این سایبان باید ابعادی حدود ۳× ۳ متر با ارتفاع ۳ متر بوده و دو انتهای آن به سمت شمال و جنوب باز باشد. با این وجود بعضی شترمرغ ها ممکن است آنرا نپذیرفته و در عوض لانه های ساده خود را ترجیح دهند.
تولید مثل شترمرغ
رفتار جفت گیری:
نرها می توانند با چند ماده جفت گیری کنند. شترمرغ های اهلی به صورت جفتی یا سه تایی ( تریو ) برای تولید مثل نگهداری می شوند.
تخمگذاری:
ماده مدت کوتاهی پس از جفتگیری تخمگذاری را شروع می کند. اولین تخم بارور تقریباً ۱۰ تا ۱۴ روز پس از اولین جفت گیری گذاشته می شود. از آن پس و تقریباً بدون استثناء تخمها یک روز در میان بصورت کلاچ های ۲۰ تا ۲۴ تایی تولید می شوند. بین دو کلاچ یک وقفه ۷ تا ۱۰ روزه وجود دارد. ماده های پرتولید، در طول فصل تولید مثل بین ۸۰ تا ۱۰۰ تخم می گذارند.
تخم شترمرغ:
شترمرغ بزرگترین تخم را در میان پرندگان تولید می کند ولی تخم آن نسبت به جثه اش کوچکترین تخمهاست. به طور متوسط تخم شترمرغ ۱۹-۱۷ سانتیمتر پهنا و تا ۱۹۰۰ گرم وزن دارد.
نسبت نر به ماده:
گرچه نسبت نر به ماده ( ۱:۱ ) در ابتدا برای کسب بالاترین میزان باروری ایده آل بنظر می رسد ولی به لحاظ سازگاری ممکن است نشانه ای ازوجود مشکل باشد. وجود جفت های ناسازگار مشکلی است که گاهی اوقات هنگامی که به شترمرغ ها اجازه داده می شود جفتشان را انتخاب کنند رخ می دهد. با این وجود، از آنجا که اینگونه انتخاب طبیعی جفتها به طور معمول در مزارع تجاری ممکن نیست، تولید کننده باید نسبت به عملکرد و سازگاری آنها به حد کافی دقت نماید. نسبتهای نر به ماده از ۱:۲ تا ۱:۴ به لحاظ باروری مناسب است. نسبت بیشتر از ۱:۴ به این علت که نر ممکن است توانایی جفت گیری با تمام ماده ها را نداشته باشد تولید تخم های غیربارور را افزایش می دهد.
جوجه کشی
جوجه کشی
تخمهای جوجه کشی اغلب برای مدتی قبل از جوجه کشی جمع آوری و نگهداری می شوند. این روشی معمول در مزارع است تا تخمها به تعداد کافی برای پرکردن دستگاه برسند. حمل دستی ناملایم تخم های جوجه کشی می تواند ساختار ظریف داخلی آنها را به هم زده و باعث عدم تبدیل آن به جنین گردد.
اصول جمع آوری تخم ها
از ظروف تمیز( معمولاً جعبه های مخصوص فوم دار) برای جمع آوری استفاده می شود. از پاک کردن تخم ها با پارچه مرطوب پرهیز شده زیرا این کار سریعترین راه برای آلوده شده آنهاست. از کاغذ سمباده نازک و خشک برای پاک کردن لکه های بزرگ کثافات استفاده می شود. هنگام شستشوی تخمها بدقت دستورالعمل مربوط به غلظت ماده ضدعفونی رعایت شود. استفاده از نور ماوراء بنفش ( در دامنه ۳۰۰-۲۰۰ نانومتر) به عنوان یک روش میکروب‌کشی موثر توصیه می شود. باید تخمها را به تدریج قبل از بسته بندی برای ذخیره سازی خنک نمود.
مدت زمان ذخیره سازی تخمها
زمان ذخیره سازی (روز) درجه حرارت (سانتیگراد) رطوبت نسبی (درصد)
۳-۱ ۱۸ ۸۰-۷۵
۷-۴ ۱۶ ۸۰-۷۵
بیش از ۷ ۱۵ ۸۰-۷۵
درجه حرارت
در دستگاههای جوجه کشی که هوا با مکش بیرون کشیده می شود با توزیع حرارت یکسان پیرامون تخمها، درجه حرارت بهینه بوضوح نزدیک مرکز دستگاه بین ۹/۳۵ و۵/۳۶ درجه سانتیگراد می باشد. در این محدوده حرارتی جنین به طور صحیح نمو خواهد کرد. هنگامی که جنین شروع به تولید گرما می نماید درجه حرارت را می توان ۷/۰ درجه سانتیگراد کاهش داد ( تقریباً ۴ روز قبل از تفریخ ). برای مدت طولانی به واسطه شباهت با شرایط جوجه کشی طبیعی اینطور فرض می شد که نتایج جوجه کشی مصنوعی خوب به وجود یک گرادیان درجه حرارت که از سطح افقی به سطح زیرین تخمها افزایش می یابد بستگی دارد. برای مدتی این ایده اثر زیادی بر طراحی ماشین های جوجه کشی با هوای ساکن داشت اما به واسطه عملکرد ماشین های جوجه کشی با مکش هوا نشان داده شد که این موضوع پایه و اساس محکمی ندارد.
رطوبت در طول جوجه کشی
رطوبت برای نمو جنین بطور صحیح و تبدیل آن به جوجه ای به اندازه طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار است. برای وقوع این امر، آب تخم به میزان معین باید تبخیر شود( ۱۳ تا ۱۵ درصد وزن تخم تا روز ۳۸ جوجه کشی ) . یک تخم با وزن ۱۵۰۰ گرم در روز صفر باید بطور متوسط تا روز ۳۸ جوجه کشی ۲۱۰ گرم وزن را از دست بدهد ( ۷/۳۸ گرم در هفته ). برای کنترل نسبی تبخیر از تخم مقدار رطوبت در هوای پیرامون تخم باید کنترل شود زیرا تعیین کننده میزان تبخیر از تخم می باشد. معمولاً درصد تفریخ بالا در شترمرغ با رطوبت نسبی ۲۵-۱۵ درصد در ۳۶ درجه سانتیگراد به دست می آید.
تهویه
تهویه و جابجایی ضعیف هوا در داخل ماشین جوجه کشی ممکن است منجر به توزیع نابرابر حرارت ، رطوبت و یک سطح کُشنده دی اکسید کربن و میزان ناکافی اکسیژن همراه با جوجه درآوری پایین شود. نمو جنین بطور عادی با سطح اکسیژن تا ۱۸ درصد سازگار است. غلظت بالای دی اکسید کربن درون ماشین جوجه کشی صدمه زیادی به جوجه درآوری می زند.
وضعیت تخم و چرخش آن
در شرایط جوجه کشی مصنوعی باید طوری نگهداری شوند که انتهای بزرگ به سمت بالا باشد. چرخش دستی سه بار در روز انجام شود( و در صورت امکان به دفعات بیشتر، اما همیشه دفعات چرخش باید اعداد فرد باشند مثلاً ۵ ، ۷ ، ۹ و غیره) یا اگر چرخش بصورت مکانیکی انجام می گیرد هر یک تا دو ساعت یکبار چرخانده شود. چرخش تخم باید در روز ۳۸ جوجه کشی متوقف شود سپس تخم ها به سینی های تفریخ منتقل می شوند.
تفریخ
معمولاً در روز ۳۸ جوجه کشی به دستگاه تفریخ منتقل می شوند. جوجه طی ۲۴ ساعت آخر جوجه کشی کیسه زرده را جذب می کند که این کیسه به عنوان یک ذخیره غذا پس از تفریخ برای چند روز اول زندگی عمل می کند. فرایند تفریخ هنگامی آغاز می شود که جوجه به وسیله عمل انعکاس سرش را تکان می دهد، راهش را از طریق آلانتویز باز کرده و برای اولین بار شروع به تنفس ریوی می نماید. این فرایند، شکستن پوسته از داخل نامیده می شود و منقار جوجه را می توان با عمل کندلینگ درون اتاقک هوایی مشاهده نمود. اولین گام در شکستن تخم به عنوان شکستن پوسته خارجی شناخته می شود. در این موقع رطوبت باید ۳ تا ۵ درصد افزایش یابد تا اینکه جوجه بتواند به سادگی داخل تخم بچرخد. جوجه های تفریخ شده باید قبل از خروج از دستگاه تفریخ تا خشک شدن کامل داخل آن باقی بمانند که برای این منظور معمولاً ۲۴ ساعت کافی خواهد بود.
محصولات شترمرغ
محصولات شترمرغ
گوشت شترمرغ : با کلسترول پایین و آهن بالا.
چرم شترمرغ : با استحکام و لطافت و زیبایی منحصر به فرد.
روغن شترمرغ : به صورت خوراکی و دارویی غنی از اسیدهای چرب .W6 , W9
تخم شترمرغ : به صورت خوراکی و پوکه خالی آن برای صنایع دستی (حکاکی – نقاشی و .. ) استفاده می شود.
پر شترمرغ : از نظر زیبایی ,لطافت و مواجی کاملا منحصر به فرد است.
روده شترمرغ: در ساخت نخ بخیه برای جراحی داخلی اعضاء بدن استفاده می شود.
هزینه ها
1. هزینه های ثابت:
- هزینه خرید شترمرغ ها (از جمله مولدهای تثبیت شده ( ۳ یا ۴ ساله ) )
- هزینه ساختمانها
- تولید مثل و پرورش برای شترمرغ بالغ
- جوجه کشی برای هر تخم
- هزینه تجهیزات
- هواکشها، مادرهای مصنوعی، نور و غیره برای هر شترمرغ بالغ
- تجهیزات جوجه کشی و تفریخ برای هر تخم
- هزینه حصار کشی ( ۱۴۰ متر حصارکشی برای هر شترمرغ )
- هزینه تاسیسات کشتار
- کشتار کامل همراه سرد کردن، انجماد و بسته بندی برای سرانه ظرفیت ( حداقل ظرفیت توصیه شده ۵۰ قطعه در روز )
- هزینه های ثابت متفرقه برای شترمرغ بالغ
2. هزینه های جاری:
- هزینه خوراک : بالغین ( ۷/۳ کیلوگرم در روز برای هرشترمرغ ) ( در سال ) شترمرغ های جوان ( ۳۰۰ کیلوگرم مصرف خوراک تا یک سالگی )
- هزینه کارگرـ کارگر غیر ماهر درسال
- برق
- مخارج دامپزشکی و درمانها
- هزینه های جاری هرشترمرغ بالغ درسال
- بیمه شترمرغ های بالغ ( پوشش تمام خطرات ) ۱۲ درصد برای هرشتر مرغ درسال
درآمدها
درآمدها یا فروش هایی که از پرورش شترمرغ حاصل می شوند بسته به اندازه و محل پروژه و بازاریابی آن فرق می کند. برمبنای تحقیقات بازاریابی بین المللی، تفکیکی از تمام فروش های ممکن در پروژه های پرورش شترمرغ به شرح ذیل است:
- فروش تخم شترمرغ
- تخم های قابل جوجه کشی
- پوسته های خالی تخم
- فروش شترمرغ زنده
- جوجه های یک روزه
- جوجه های ۳ ماهه
- جوجه های ۶ ماهه
- شترمرغ های یک ساله
گوشت شترمرغ
گوشت شترمرغ با توجه به خواص غذایی و رژیمی و مناسب بودن ترکیبات شیمیایی , توسط متخصصین تغذیه برای زنان باردار , بیماران قلبی , ورزشکاران حرفه ای , افراد چاق با رژیم خاص غذایی (لاغری) توصیه می شود .از خواص آن می توان به سرشار بودن از اسید چرب و امگا ۳ برای درمان تصلیب شرائین , افسردگی ,استرس ,بی خوابی و خستگی نام برد .
به علاوه کلسترول , چربی ,کالری و سدیم پایین , مناسب برای افراد دارای فشار خون بالا و بیماران قلبی از مزایای دیگر آن می باشد . آشپزی با گوشت شترمرغ و آماده سازی غذا بسیار راحت و سریع و دارای مزه ای متفاوت و لذیذ می باشد.
گوشت شترمرغ از دسته گوشت‌های قرمز، با ارزش غذایی بالا، سرشار از مواد مغذی، دارای پروتئین و آهن زیاد، کالری کم، میزان سدیم پایین، چربی کم و همچنین گوشتی مفید برای رژیم‌های غذایی به شمار می‌رود و از نظر طب سنتی گوشت شترمرغ گرم و خشک است.
کشتار و فراوری محصولات
یکی از مهمترین بخش های پرورش صنعتی شترمرغ کشتارگاه است. کشتارگاه شترمرغ باید با استانداردهای سطح بالا ساخته و با دقیق ترین مقررات بهداشتی اداره شود. این کار نه تنها عملکرد آنرا بالاتر خواهد برد بلکه تعداد و محدوده بازارهای قابل دسترس را برای صاحب کشتارگاه افزایش می دهد. کشتارگاه شامل محل نگهداری شترمرغ زنده، محل های مجزا برای کشتار، پرکنی، پوست کنی، خارج کردن امعاء و احشاء، جدا کردن گوشت از استخوان، خنک کردن، بسته بندی، انجماد و ارسال گوشت می باشد. شترمرغ ها بسته به مدیریت و سرعت رشد بین ۱۰ و ۱۴ ماهگی برای کشتار آماده اند. پس از مراحل ذبح شترمرغ، لاشه در درجه حرارت ۱ درجه سانتیگراد در چیلر سرد می شود. طول مدت سرد کردن از چند ساعت تا ۲۴ ساعت متغیر است. استخوان جدا شده و گوشت به قطعات مختلف درجه بندی می شود. گوشت معمولاً در خلاء و در بسته های ۲ کیلوگرمی بسته بندی شده و یا به صورت تازه به بازار ارسال شود یا اینکه به یک سردخانه برای نگهداری در دمای ۲۰- درجه سانتیگراد منتقل می شود.
خواص گوشت شتر مرغ:
۱.از بین برنده بادها در بدن است.
۲.بلغم را از اعضای رئیسه (قلب و مغز) و مفاصل دور میکند و از گوشت‌های مناسب برای افراد چاق سرد مزاج دچار بیماری مفصلی است.
۳.برای فلج، سستی و خواب رفتن اعضا، درد مفاصل، سیاتیک، نقرس، استسقا و بیماریهای سرد رحمی مفید است.
۴.افرادی که دچار جوع الکلب (اشتهای کاذب بیش از حد به غذا و سیری ناپذیری) هستند بهتر است از این گوشت استفاده کنند به این دلیل که گوشت شترمرغ چرب و گرم و پُر انرژی است.
۵.مصرف این گوشت به افرادی که دچار اضافه وزن هستند و کسانی که از بیماریهای قلبی رنج می‌برند، توصیه میشود.
۶.کم بودن چربی مربوط به پایین بودن میزان آب دار بودن گوشت است بنابراین در حین پخت محتوای چربی افزایش پیدا میکند و باعث کاهش رطوبت میشود.
۷.در ابتدا گوشت شترمرغ تقریباً به عنوان یک گوشت فاقد کلسترول شناخته می‌شد اما با تحقیقاتی که بعداً صورت پذیرفت مشخص شد میزان کلسترول آن مشابه گوشت گاو و مرغ یعنی برابر ۵۷mg/۱۰۰g است. این گوشت در مقایسه با گوشت گاو و مرغ اسیدهای چرب مفیدتری دارد.
۸.گوشت شترمرغ به عنوان یک منبع غنی از آهن به شمار می‌رود. این گوشت محتوی آهن زیادی نسبت به تمام گوشت‌های در دسترس انسان‌ها مثل گاو و مرغ دارد و میتواند به عنوان یک منبع مهم آهن برای افراد دچار کم خونی و زنان حامله به شمار آید و برای تمام فعالیت‌های متابولیکی و سلولی شامل فعالیت لوکوسیت‌ها مفید است.
۹.گوشت شترمرغ به عنوان منبع ویتامینهای گروهB به خصوص ویتامین B۶ و B۱۲ به شمار می‌رود. میزان ویتامین B۶ در گوشت شترمرغ حدود ۱۰ بار بیشتر از گوشت گاو و مرغ است.
۱۰.فاکتور مهم دیگری که در این گوشت پیدا میشود، ویتامین E است که یکی از موثرترین آنتی اکسیدان‌های طبیعی است.
۱۱.گوشت شترمرغ به طور طبیعی در برابر باکتریهای مضر مثل E.coli و Salmonella مقاوم است. در واقع یک PH خاص در این گوشت مانع آلودگی آن به این باکتریها میشود. برای دست یابی به این حد PH تولید کننده‌های شترمرغ باید در طول فرایند حمل و نقل و در حین کشتار، استرس آنها را کم کنند.
۱۲.به علت رایج نبودن استفاده از گوشت شترمرغ در رژیم غذایی مردم در گذشته و همچنین، بالا بودن قیمت آن به میزان گوشت‌های دیگر از آن استفاده نمی‌شود. شترمرغ ها گوشت قرمزی تولید می کنند که از لحاظ مزه و بافت( بسته به سن کشتار ) شبیه به گوشت گوساله و گاو است. پروتئین این گوشت بالاست ولی چربی آن در سطح پائینی قرار دارد.
ارزش تغذیه ای گوشت شتر مرغ
| در هر ۱۰۰ گرم | مرغ | گاو | شتر مرغ |
| چربی | ۳٫۶ گرم | ۱۶٫۳ گرم | ۲ گرم |
| کلسترول | ۸۵ میلیگرم | ۸۴ میلیگرم | ۵۸ میلیگرم |
| انرژی | ۱۸۵ کیلوکالری | ۲۵۶ کیلوکالری | ۱۱۴ کیلوکالری |
| پروتئین | ۲۱٫۴ گرم | ۲۰ گرم | ۲۱٫۹ گرم |
| کلسیم | ۱۳ میلیگرم | ۹ میلیگرم | ۵٫۲ میلیگرم |
بررسی ها کاملاً نشان می دهند که گوشت شترمرغ از نقطه نظر سلامت بسیار بهتر از سایر انواع گوشت است زیرا محتوی مقدار خیلی کمتری چربی و کلسترول می باشد. یک جنبه خاص گوشت شترمرغ بالا بودن پروتئین و پائین بودن چربی آن است. این ویژگی آن را برای فرآوری بیشتر به محصولات گوشتی خواه به تنهایی یا در ترکیب با سایر انواع گوشت بسیار مناسب می سازد. گوشت شترمرغ در حال حاضر به اشکال مختلفی به بازار عرضه می شود از جمله: پاته ، بیکن ، پاستارمی ، فرانکفورتر ، همبرگر، دودی ،سرخ شده ، تکه های گوشت تازه و استیک.
گوشت شترمرغ برای افراد چاق
افرادی که چاق هستند ولی کم خونی هم دارند میتوانند گوشت شترمرغ را در برنامه غذایی خود بگنجانند که بیشترین میزان آهن و کمترین میزان چربی را دارد. کمبود آهن میتواند قدرت فکری افراد را تحلیل بدهد،حتی در افرادی که افت آهن در بدن آنها بیش از حد است با عدم تمرکز ، مقاوم نبودن بدن در برابر بیماریها ،تحمل نکردن دیگران، خشم فزاینده و آتشفشانی روبه رو میشوند. افرادی که آهن بدنشان بسیار پائین است پای آنها حالت سوزن سوزن میشود و هنگام بلند شدن از زمین چشم آنها تیره و تار میشود و اگر این روند ادامه یابد مفاصل با درد مواجه شده و فرد هنگام بالا رفتن از پله ها نفس کم می آورد و روز به روز توانش کمتر میشود. مهمترین علت کم آهنی خوردن چایی بعد از غذاست. آهن از طریق عضلاتی مانند گوشت قرمز،آبزیان و ماکیان در اختیار بدن قرار میگیرد و جذب میشود. به نظر کارشناسان به دلیل اینکه افراد چاق و کم خون همواره با این مشکل مواجهند که چربی موجود در گوشت، مانع استفاده از آن برای جذب آهن میشود ،گوشت شترمرغ بالاترین میزان آهن و کمترین میزان چربی را دارد که افراد چاق و کم خون میتوانند از آن استفاده کنند بدون آنکه با مشکلی رو به رو شوند.
چرم شترمرغ
پوست شترمرغ یکی از مرغوبترین چرم ها از لحاظ زیبایی,استحکام و لطافت محسوب می شود که در بازارهای جهانی از لحاظ کیفیت هم ردیف پوست کروکدیل و مار قرار می گیرد . این چرم را می توان از روی طرح برجسته فولیکول های شاهپرها و زمینه خط دار آن تشخیص داد .به دلیل اینکه پوست شترمرغ محتوی روغن بیشتری در مقایسه با سایر چرم ها می باشد , چرم آن نسبت به ترک خوردن , سفتی و خشکی مقاوم تر است .معمولا از هر شترمرغ حدود ۱/۳ مترمربع چرم با کیفیت به دست می آید که در صنایع دوخت کیف , کفش و لباس و … استفاده می شود.
عمل آوری پوست
دلیل اصلی برای عمل آوری پوست، حفظ ساختار ظریف آن است تا بتوان قبل از دباغی ، پوست را با حفظ حالت طبیعی نگهداری نمود. نمک سود کردن مرطوب یک روش عمل آوری است.
درجه بندی
چند درجه در ارزیابی پوست های نمک سود در نظر گرفته می شوند. این درجات معمولاً بین ۴ تا ۵ متغیرند که آخرین درجه شامل حذفی‌هاست. با ارزش ترین پوست ها(درجه1) کیفیت ممتازی دارند وشامل پوست هایی اند که تازه بوده، به خوبی عمل آوری شده، دارای اندازه ای کامل و خطوط برش درستی می باشند. آنها هیچ آثاری از گوشت، چربی یا لخته های خون ( روی سطح زیرین) نداشته و فاقد هرگونه فولیکولهای پرصدمه دیده، بریدگی، سوراخ و یا هرگونه نواقص دیگر می باشند. سپس بر حسب تعداد و وضعیت نواقص، پوست ها از درجه ۲ تا حذفی درجه بندی میشوند.
روغن شتر مرغ
در ۳۰۰۰ سال قبل در فرهنگهای مصری، رومی و افریقایی از روغن شتر مرغ به عنوان یک ماده آرایشی و نیز برای درمان درد و روماتیسم استفاده می شد. مستندات تاریخی راجع به روغن شتر مرغ به زمانهای خیلی قدیم یعنی قرن اول پس از میلاد بر می گردند و به استفاده گسترده از روغن برای درمان زخم، سوختگیها، ناراحتی های پوستی، اگزما، خشکی پوست و مو و بسیاری موارد دیگر اشاره می کند و این رویه برای صدها سال ادامه یافت . دانشمند رومی ملقب به پلینی در قرن اول پس از میلاد مطالب زیادی درباره فواید استفاده از روغن شتر مرغ نوشته است و بر اساس مدارک موجود٬ کلئوپاترا و ملکه صبا روغن شترمرغ را برای زیبائی و حفظ و لطافت پوست خود استفاده می کرده اند.امروزه ما می دانیم که روغن شترمرغ غنی از اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ اُمگا ۶ و اُمگا ۹ است. اسیدهای چرب ضروری به حفظ سلامت غشاء های سلول کمک کرده، استفاده از مواد مغذی را بهبود می بخشد و متابولیسم سلولی را منظم می کنند.آنها مواد خامی را که به کنترل فشار خون، لخته شدن آن، آماس، درجه حرارت بدن و سایر اعمال بدن کمک می کنند فراهم می نمایند. اُمگا ۶ و اُمگا ۹ هر دو مرطوب کننده و حالت دهنده پوست هستند.این روغن ۱۰۰% طبیعی می باشد که خطرات ناشی از حساسیت های پوستی (آلرژی) را به حداقل می رساند. سازگاری این روغن با پوست از نظر دراماتولوژیکی مورد تایید متخصصین پوست می باشد. روغن شتر مرغ برای تولید محصولات حفاظت کننده پوست، مو و لوسیون های برطرف کننده درد ایده آل است.
خلاصه ویژگی های روغن حاصل از چربی شترمرغ که در منابع مختلف اشاره می شود:
- اسیدهای چرب ضروری موجود در این روغن، به حفظ سلامت غشاهای سلول کمک می کند.
-امگا ۶ و ۹ موجود درآن، مرطوب کننده و نرم کننده پوست است.
-خط های ریز و چین و چروک ها را از بین می برد.
- امگا۳،۶و۹ موجود در آن از بسته شدن منافذ پوست جلوگیری می کند.
- روغن شترمرغ سریع جذب پوست می شود.
- اسیدهای چرب ضروری در آن برای رشد، تقسیم بندی و بهبود سلول ها لازم است.
- از این روغن برای برطرف کردن سوختگی، زخم بستر، اگزما، گزیدگی حشرات، جوش ها و خشکی پوست استفاده می شود.
- روغن شترمرغ، خاصیت ضدالتهابی و ضدقارچی دارد.
- روغن شترمرغ برای تولید محصولات بهداشتی پوست، مو و پمادهای ضد درد استفاده می شود.
- برای افزایش رطوبت پوست، قبل از خواب از این روغن استفاده کنید.
کاربرد در زیبائی :
- لایه بردار و جوان کننده پوست، نرم کننده،روشن کننده و ضدلک
- بهبود شبکه فیبری پوست به دلیل وجود اسیدهای چرب غیر اشباع
- صاف کننده خطوط و چروکهای پوست صورت و گردن
- کمک به بهبود خشکی لب و کبودی و پف زیر چشم و جای جوش (آکنه)
- قویترین برطرف کننده ترکهای پاشنه پا و ترکهای بعد از زایمان و ترکهای چاقی لاغری
- ترمیم جای زخم، سوختگی، بخیه و مشکلات گوشت اضافه
کاربرد در امور بهداشتی،دارو و درمانی:
- تسریع در بهبود خارش پوست و آفتاب سوختگی
- بازیابی سلولهای از بین رفته پوست در اثر استرس و شرایط جوی
- بهترین روغن برای ماساژ (رفع خستگی و آرامش دهنده عضلات و افزایش دهنده جریان خون)
- حالت دهنده و تقویت کننده موهای ضعیف و پرپشت کننده موهای ابرو و مژه
-محافظت از پوست، حفظ چربی و رطوبت طبیعی پوست، درمان خشکی پوست
-درمان زخم ها و کبودیها، بریدگیها و خراشیدگی های پوست
- ترمیم سوختگی های خفیف و شدید
- درمان زخم بستر و نیش حشرات و خاصیت آنتی هموروئیدی
- برطرف کننده ناراحتی ها و التهابات پوستی ( تبخال، تاول، اگزما٬ پسوریازیس، قانقاریا)
- تسکین دردهای مزمن و شدید مفاصل (کمردرد، آرتروز، زانودرد،رماتیسم و سیاتیک)
- برطرف کننده دردهای ناشی از کوفتگی و کشیدگی عضلات و ماهیچه ها (دررفتگی و رگ به رگ شدن)
از چربی زیر پوست یک شترمرغ حدود ۴ الی۶ لیتر روغن به دست می آید. که بدلیل دارا بودن اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ امگا۶ و امگا۹ ( در حقیقت بدن انسان قادر به ساخت این اسیدهای چرب ضروری و حیاتی نمی باشد) مصرف گسترده ای در صنایع داروئی و آرایشی و بهداشتی دارد. همچنین یکی از موثرترین روغنهای درمانی جهان است که به علت ریز مولکول بودن ( به بیان دیگر اندازه مولکولهای روغن شترمرغ شبیه و هم سایز مولکولهای چربی پوست بدن انسان است) با سرعت فوق العاده ای پخش و از طریق منافذ پوست کاملا جذب میشود. شواهدی مبنی بر منفعت های شگفت انگیز روغن شترمرغ در ایجاد آرامش و راحتی حاصل از مصرف آن در درمان خارش های پوستی و ناراحتی های دیگری مثل موارد آفتاب سوختگی، تاول، خشکی پوست و لبها، بریدگی پوست، سوختگی پوست، قانقاریا، کوفتگی ماهیچه ای و سائیدگی پوست وجود دارد که به علت عدم مسدود کردن منافذ پوست به حفظ و سلامت غشاهای پوستی کمک کرده و بدون چربی دادن به پوست آن را تغذیه می کند. همچنین یکی از موثرترین روغنهای درمانی جهان است که به علت ریز مولکول بودن ( به بیان دیگر اندازه مولکولهای روغن شترمرغ شبیه و هم سایز مولکولهای چربی پوست بدن انسان است) با سرعت فوق العاده ای پخش و از طریق منافذ پوست کاملا جذب میشود.
روش تهیه روغن
سیستم روغن کشی Hot Press
سیستم روغن کشی Cold Press
سیستم روغن کشی Hot Press
در این مکانیزم روغن تحت دمای بالا قرار گرفته، سپس در حالت نیمه مایع تحت فشار بسیار بالا قرار می گیرد و روغن فرآوری می شود . کارخانه های تولید روغن بدین روش ،توانایی تولید روغن در تناژ بسیار بالا را دارند. اما از معایب بسیار بزرگ این دسته از کارخانه ها این است که به دلیل بالابودن دمای این نوع روغنکشی بسیاری از مواد معدنی موجودکه در مقابله با دما حساس می باشند از بین می روند و رنگ و بوی روغن نیز تغییر می نماید. لذا کارخانه مجبور می شود که خط تولید مستقلی را جهت تصفیه روغن و اضافه کردن مواد و اسانسهای شیمیایی درجهت تغییر بو و رنگ اضافه نمایند که این خود مستلزم زمان ونیز صرف هزینه می باشد.
سیستم روغن کشی cold press :
در این روش که برگرفته از روش روغنکشی قدیمی و سنتی است وپس از سالیان دراز توسط متخصصین آلمانی احیا شده است، ابعاد این کارخانه در اندازه های متفاوت و قابلیت خروجی روغن های متفاوت متغیر می باشد. اما فضایی که جهت استفاده از این کارخانه مورد استفاده قرار می گیرد، حداقل مقدار خواهد بود که قابلیت تولید روغن به طور روزانه تا ۲ تن را دارد. این کارخانه دقیقاً شبیه به چرخ گوشت عمل میکند. به این شکل که چربی ها از قسمت مخزن وارد دستگاه شده و پس از چرخ شدن نسبت به شرایط هوای محیط تحت فشار بسیار بالایی قرار می گیرد و ظرف کمتر از چند دقیقه پس از ورود چربی به دستگاه از یک سمت روغن آن گرفته شده و از سمت دیگر تفاله خارج می شود.
موارد استفاده از روغن شترمرغ:
پسوریازیس – ورم مفاصل – ترک پا – کوفتگی و کبودی – سوختگی – پینه – ترک لب – آماس پوست – ترک ایجاد شده بعد از حاملگی و چاقی و لاغری – بریدگی ها – خشکی مو – خشکی پوست – اگزما – حالت دهنده و تقویت کننده مو – درد زانو و مفاصل – نیش حشرات – خارش پوست – رفع برآمدگی زخم- مرطوب نمودن پوست – دردهای عضلانی – التهاب پوستی – سوختگی ناشی از تشعشعات جوش ها – رماتیسم – جلوگیری از گسترش زخم – جای زخم یا سوختگی یا خراشیدگی و ساییدگی – طراوت پوست – تحریکات پوستی – دردهای ماهیچه ای و رگ به رگ شدن – آفتاب سوختگی – چین و چروک پوست و رفع پیری پوست – بهترین روغن برای ماساژ بدن
مراحل پروسه تولید روغن شترمرغ:
– جداسازی چربی ذخیره ای از کالبد حیوان
– تمیزکردن
- ذوب کردن ( به روش خشک ، تحت خلا و حرارت دهی به صورت غیر مستقیم ،۱۱۰- ۱۱۵ درجه سانتیگراد)
سپس روغن حاصل از مرحله قبلی وارد مراحل تصفیه می شود:
– خنثی سازی
- رنگبری
- بوبری
- مرحله پایانی ( خنک کردن ، فیلتراسیون و بسته بندی در ظروف شیشه ای )
این محصول در کشورهای استرالیا ، آمریکا ، مصر ، شهرهای شمالی آفریقا و آرژانتین و در سالهای اخیر در کشور عزیزمان ایران نیز تولید می شود.
پر شترمرغ
بهترین محصول شترمرغ، پرآن است.کیفیت پرهای شترمرغ کاملا منحصر به فرد است. حتی پیشرفته ترین فن آوری قادر به تقلید زیبایی، لطافت و مواجی طبیعی پر شترمرغ نیست. همچنین هیچ ابزاری به واسطه خاصیت تولید الکتریسیته ساکن مانند پر شترمرغ، کارایی لازم برای نظافت را ندارد. از پرهای با کیفیت عالی در ساخت لوازم تزیینی،کلاه و لباس استفاده می شود. سایر انواع پرها برای تمیز کردن ماشین آلات و تجهیزات ظریف و گردگیری مورد استفاده قرار می گیرند. پر شترمرغ را هر هشت ماه یک بار باید چید، که البته بعد از ۴ تا ۵ سال کیفیت پرهای چیده شده تقلیل می یابد و از هر شترمرغ نر بالغ تقریباً ۲۴ شاهپر اولیه به دست می آید. وزن کل پرهای یک شتر مرغ ۱۰ تا ۱۴ ماهه، حدود ۴۵ گرم و اندازه آنها بین ۱۰ تا ۱۵۰ سانتی متر است . هنگامی که پر های شترمرغ را جدا می کنند برجستگی های روی پوست آن که همگی جای پرها هست باقی می مانندکه بعد از دباغی پوست جلوه و زیبایی خاصی به چرم شترمرغ می دهد.
- پر شتر مرغ عاری از الکتریسته ساکن است لذا در کارخانه های دارای سیستمهای الکترونیکی و کامپیوتری که الکتریسته ساکن مشکل اصلی آنهاست بسیار مفید است.
- پر شتر مرغ جهت تمیز کردن تجهیزات ظریف مثل دوربین، میکروسکوپ، کامپیوتر، لوازم تزئینی، گردگیری وسایل منزل و رخت و لباس استفاده می شود.
- از شاهپرهای شتر مرغ برای تزیین عَلَم در مراسم مذهبی استفاده می شود.
بیماری های شترمرغ
بیماری ها
علاوه بر داشتن امکانات خوب و بکارگیری مدیریت مناسب، باید یک برنامه پیشگیری از بیماری مورد توجه قرار گیرد. این برنامه می تواند از مزرعه ای به مزرعه دیگر تغییر کند که بستگی به عواملی مانند مسائل اقتصادی و خطرات ناشی از بیماری دارد. این برنامه شامل واکسیناسیون های مختلف، تشخیص انگلهای خارجی و داخلی، شناسایی بیماریها، کنترل غذا و رشد، بالا بردن ایمنی زیستی و غیره است. ایمنی زیستی ارزان ترین راه پیشگیری بیماریها بوده و شامل کنترل حرکات ( هم پرنده ها و هم حیوانات دیگر ) وسالم سازی است.
الف : تنفسی
۱ – آنفولانزای مرغی
۲ – بیماری های تنفسی قارچی و میکروبی
۳ – مایکو پلاسما
ب : عوارض معدی روده ای
۱ – ورم معده قارچی
۲ – لیبیو استرونژیلوس
۴ – گرفتگی
۶ – آنتریت ویروسی
۷ – آنتریت انگلی مرغ ها
ج : عوارض عصبی- عضلانی – اسکلتی :
۱ – بیماری نیوکاسل
۲ – آنسفالوپاتی
۳ – بوتولیسم
۴ – مسمومیت
۵ – بدشکلی های پا
۶ – شکستگی ها
۷ – بیماری عضله
۸ – هیپوگلاسمی
د : سایر بیماری ها :
۱ – بیماریهای پوستی
۲ – هپاتیت
۳ – سندرم جوجه پژمرده
شترمرغ نیز مانند حیوانات دیگر در معرض بیماریها و عفونتهای مختلفی میباشد .جهت مدیریت صحیح گله های شتر مرغ که از اهمیت حیاتی در این صنعت برخوردار است بایستی به نکات ذیل توجه نمود. حداکثر حصارکشی مطلوب جهت کاهش خطرات ناشی از صدمات و شکستگی استخوانها، ایجاد استانداردهای بالای بهداشتی ، پائین نگهداشتن آلودگیهای باکتریایی مانند کلستریدیا و هیستوموناس که منجر به آنژیت می شوند، تهیه جیره های غذایی صحیح، تهیه جایگاه نگهداری خشک ، بدون کوران هوا و یخبندان در زمستان ، بالابردن انطباق پذیری طبیعی و مقاومت طیورگزارشات مربوط شترمرغها در باغ وحشها بندرت در پرورش صنعتی شترمرغ کاربرد دارند. جوجه شترمرغها نیاز به مراقبت بیشتر دارند ۹۰% تمامی مرگ و میر جوجه شترمرغها ناشی از بیماریها ذیل میباشد: عفونت کیسه زرده، تعییرشکل پاها و پنجه ها، اسنداد و اسهال، عفونت معده ( که توسط E.COLIُ، سالمونلا ، هیتوموناس و دیگرباکتریها) ایجاد میشوند. تجربیات عملی نشان داده اند که جوجه شترمرغها نیاز به مراقبت دائمی دارند. همچنین ثابت شده است که مشاهده ظاهری به تنهایی کافی نیست ، چون زمانی که علائم بیماری ظاهر میشود ممکن است برای درمان دیر باشد . کلید موفقیت پرورش جوجه شتر مرغها رعایت بهداشت در گرمخانه و توزین مداوم جوجه شترمرغها در چهار هفته اول پرورش میباشد . تنها این سنجش هاست که میتواند مشکلات رشد را قبل از بروز علائم قابل مشاهده مشخص نماید. علاوه بر مدیریت بسیار دقیق ، همکاری نزدیک با دامپزشک با تجربه بسیار ضروری است .
عفونتهای ویروسی
نیوکاسل:
بیماری نیوکاسل یکی از بیماری های شناخته شده ماکیان است که توسط ویروس بیماری زای سروتیپ ۱ پارامیکوویروس ها (pmv 1) ایجاد می شود. هم اکنون پارامیکوویروس ها به ۹ سروتیپ مجزا دسته بندی شده اند که به خاطر اهمیت صنعت طیور، بیشترین مطالعه بر روی pmv 1 انجام شده است. بیماری نیوکاسل در شترمرغ ها توسط همان ویروس ایجاد کننده بیماری در سایر گونه های پرندگان ایجاد می شود. این بیماری در شترمرغها بعد از عفونتهای طبیعی و تجربی گزارش شده است. بیماری نیوکاسل ممکن است که در پرندگان جوان یک بیماری ویران کننده نباشد اما تاثیر مهمی در روی تجارت و اقتصاد صنعت شترمرغ خواهد داشت. به طور کلی شترمرغ ها نسبت به mpv به طور متوسطی حساس هستند. انتقال این بیماری اغلب با قرار گرفتن شترمرغ های حساس در معرض ویروس مولد ناشی از پرنده های آلوده صورت می گیرد. Pmvمی تواند از تمام ترشحات پرنده آلوده (اساساً تنفسی) و مواد دفعی (اساساً مدفوع) منتشر شوند. خوردن مواد آلوده یا استنشاق ذرات آلوده، مهم ترین روشی است که پرنده را به ویروس آلوده می سازد. ذرات مدفوع معلق در هوا و بستر آلوده منابع بالقوه تماس مستقیم با پارامیکو ویروس ها محسوب می شوند. از آنجا که ویروس بیماری نیوکاسل در خارج از بدن مقاوم است، لذا حشرات، جوندگان و انسان را باید بعنوان ناقلین بالقوه در انتشار pmv بین گله های حساس محسوب نمود. همچنین پرندگان مهاجر، بویژه پرندگان آبزی و گنجشک سانان، ناقل بالقوه pmv هستند که می توانند ویروس را به گله ها منتقل کنند. تخم مرغ هائی که با مدفوع آلوده به ویروس پوشیده شده اند می توانند دستگاه جوجه کشی را آلوده نموده و مخزن ویروس برای جوجه های تازه از تخم مرغ بیرون آمده باشند. دوره نهفتگی می تواند از ۳ تا ۲۸ روز و بر اساس مقدار ویروسی که پرنده با آن مواجه می شود، متغیر باشد. موارد وقوع بیماری نیوکاسل در گله های شتر مرغ تنها در نواحی از اسرائیل و افریقای جنوبی گزارش شده است. جهت پیشگیری از بروز بیماری استفاده از واکسن کشته روغنی نیوکاسل به مقدار ۱ سی سی قابل توصیه است. بایستی این واکسن ۶۶ هفته بعد تکرار شده وهر شش ماه یکبار یک یادآوری تزریق شود. استفاده از واکسن زنده ( لاسوتا بصورت اسپری چشمی همزمان با واکسن کشته توصیه شده است)
علائم بالینی و آسیب شناسی:
نشانه های کلینیکی شامل علائم عصبی و افزایش نرخ مرگ و میر است. علائم عصبی می تواند شامل عدم تعادل، پیچش گردن، فلج گردن همراه با تورم سر ناشی از ادم در زیر پوست باشد. در شترمرغ های مبتلا التهاب روده نیز ظاهر گردیده و متعاقب آن پرندگان مبتلا به طور ناگهانی دچار بی قراری می شوند. همچنین در مواردی ممکن است شترمرغ های مبتلا، بیماری تنفسی و اسهال آبکی نیز نشان دهند. جراحات خونریزی دهنده روده و دستگاه تنفس نیز جز موارد دال بر وجود بیماری است. سویه های با حدت زیاد از راه اتصال به گلبول قرمز به سرعت در تمام بدن پخش می شوند. این ویروس به سلولهای دیواره رگ ها آسیب می زند که نتیجه آن خونریزی است.
تشخیص:
تشخیص عفونت های PMV 1 می تواند از راه های زیر انجام گیرد:
۱- با استفاده از دو نمونه سرمی، تا افزایش تیتر سرمی را هم نشان دهد.
2- تشخیص ذرات ویروس پارامیکو ویروس در مدفوع به وسیله میروسکوپ الکترونی.
۳- با کشت ویروس از بافت های آلوده نای یا مدفوع.
آبله:
آبله درشتر مرغ در اسرائیل و آمریکا گزارش شده است . این بیماری جوجه شتر مرغها رادرگروه سنی یک هفته تا چهارماه و با میزان مرگ و میر تا ۱۵ درصد مبتلا میکند. با استفاده از واکنسهای تجاری آبله این بیماری قابل کنترل میباشد .
آنفولانزا:
آنفولانزای طیورچندین موردشیوع آنفلانزا درنواحی خاص از افریقای جنوبی گزارش شده است .درمورد این بیماری درمان شناخته شده ای وجودنداشته و واکسنهای موجود در پیشگیری از ابتلاء به بیماری موثر نمیباشد . شتر مرغهای آلوده ویروس را به تخم خود منتقل نموده که خطر آلوده کردن گرمخانه و تخم های سالم موجود در آن را در بر دارد. ضمناً این ویروس باعث مرگ و میر جنین میشود. عموماً شترمرغها نیزمانند سایر طیور و پرورش به عفونتهای ویروس کورناویروسها، هرپس ویروسها و آدنو ویروسها مبتلا میشوند.
عفونتهای باکتر یایی
علت اصلی آلودگیهای باکتریایی بهداشت ضعیف در اتاق گرمخانه ، بستر وهچری و جایگاه نگهداری جوجه ها میباشد و معمولا درمان بعدی کمتر موفقیت آمیز میباشد درنتیجه رعایت اکید بهداشت نقش کلیدی در پرورش شتر مرغ دارد.
عفونت های بند ناف و کیسه زرده:
این یک مشکل متداول گله های شتر مرغ می باشدکه همواره در ارتباط بامدیریت ضعیف است . پس از خارج شدن جوجه شترمرغها از تخم بایستی بندناف انها به یک ژل یا اسپری آنتی بیوتیکی آغشته گردد. در آمریکا بتادین مورداستفاده قرار میگیرد. ضدعفونی صحیح سترها ، هچری و تخم شترمرغها نقش ویژه ای در پیشگیری از وقوع آلودگی دارد.کف جایگاه نگهداری جوجه ها در روزهای اول بعد ازخروج از تخم بایستی گرم باشد . سرما از طریق پوست شکم به روده ها و کیسه زرده رسیده منجر به کاهش فعالیت میکروبی فلور روده ها و به تعویق افتادن متابولیسم کیسه زرده میشود . بایستی توجه خاص نسبت به بهداشت و گرمای کف جایگاه جوجه ها مبذول داشت.
پنومونی:
ممکن است مانندعفونت بند ناف پنومونی هم در طی مدت انکوباسیون تخم ها رخ دهد این آلودگی موجب مرگ ومیر جنین ها شده یا راندمان از تخم در آمدن جوجه ها را کاهش میدهد . بایستی تمهیداتی اتخاذ شود تا پیشگیری از طریق بهداشت اکید و احتمالا درمان توسط آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف انجام گیرد.
آنتریتهای کلی باسیلی:
برای جوجه هایی که در گرمخانه از تخم خارج میشوند آنتریتهای کلی باسیلی یکی از بیماریهای معمول در طول هفته های اول زندگی میباشد. یک قدم اساسی جهت ایجاد ایمنی غیر فعال علیه باکتریهای کلی فرمی و ایجاد گله ایمن استفاده منظم از مدفوع جوجه ها در تغذیه شتر مرغهای تخمگذار در طول مدت تخمگذاری می باشد . تنها از این طریق است که پادتنهای مادری ایجاد شده در خون شترمرغها از طریق زرده به جوجه ها منتقل میشود. استفاده از واکسن جهت پیشگیری از وقوع این بیماری موفقیت آمیز نمی باشد.
مسمومیت خونی:
این بیماری غالبا درجوجه ها و اغلب در اثر آنتریتهای کلی باسیلی که در بالا شرح داده شده ایجاد میشود . رعایت اکید بهداشت و ارتقاء سطح ایمنی گله معیارهای اساسی در پیشگیری ازوقوع این بیماری می باشند افزودن آنتی بیوتیکها به غذا یا آب آشامیدنی درموارد اضطراری و بمدت کوتاه بعنوان یک پیشگیری مطرح میباشد. همچنین استفاده از باکتریهای لاکتو باسیلوس که از تکثیرشدید کلی باسیلها در روده جلوگیری میکنند موفقیت آمیز بوده است.
انتریت نکروتیک (عفونتهای کلستریدیایی):
کلستریدیاها تقریباً درتمامی خاکها و گیاهان علوفه ای در غلظتهای پائین وجود دارند . این بیماری شتر مرغها رادر هر سنی مبتلا نموده باعث مرگ ومیر بالایی میشود خطر عفونت درآغاز بهار و در طول پائیز بسیار زیاد بوده و بنظر می رسد که در اثر افزایش خوردن لجن و ذرات خاک ایجاد میشود . بنظر میرسد که شترمرغهای جوان که درچراگاههای یونجه خالص نگهداری میشوند حساسیت بیشتری دارند . به منظور حل این مشکل معاینه دقیق تک تک شتر مرغها و تغییر دادن چرای آنها ضروری است . همچنین بایستی داروی مناسب از طریق آب اشامیدنی تجویز شود.
گاستریت مگا باکتریال:
اولین گزارشات بر روی این سندرم مربوط به افریقای جنوبی در سال ۱۹۹۲ میباشد . این باکتری عمدتا جوجه ها را در سن ۱۰ روز تا ۶ هفته مبتلا می نماید. این باکتری در دیواره معده شترمرغهای مرده یافت شد که بنظر میرسد موجب تضعیف و ناتوانی عضلات معده میشود . هیچ درمان موثری وجود ندارد .
عفونت کمپیلو باکتریایی:
اخیراً مشخص شده است که کمپیلوباکتر ژژونی ممکن است موجب ایجاد عفونتهای نیمه حاد تامزمن در جوجه شتر مرغها در سن ۱۰ روز تا ۴ ماه شده و درعرض ۵ روز باعث ایجاد تلفات شدید در گله شود. در شتر مرغ های مسن تر این مرگ ومیر کمتر می باشد . باکتری از طریق غذا و آب آشامیدنی منتقل شده . همچنین ممکن است در اثردستکاری غیر بهداشتی تخم ها، جنین را آلوده کند. جوجه های مبتلا بایستی از بقیه گله جدا شده و در قرنطینه مورد درمان آنتی بیوتیکی مناسب قرار گیرند .
عفونت باسلیوس آنتراسیس:
در حالیکه تقریباً تمامی پرندگان به دلیل درجه حرارت بالای بدنشان یک ایمنی طبیعی در برابر باسلیوس آنتراسیس دارند، شتر مرغ ها نسبت به این بیماری حساس میباشند . این باکتری و هاگهای آن بسیار مقاوم بوده و ممکن است سالها در خاک ها ی آلوده باقی بمانند. معمولا عفونت از طریق گوارشی و عمدتاً از طریق پودر استخوان حیوانات آلوده که در تغذیه شتر مرغها مورد استفاده قرار گرفته رخ میدهد جهت پیشگیری از وقوع بیماری استفاده از واکسن شاربن موثر وموفقیت آمیز می باشد .
سل:
تا سالهای ۱۹۶۰ بیماری سل یکی از علل عمده مرگ ومیر شتر مرغ در باغ وحش ها بود. در صنعت پرورش شترمرغ موارد بروز سل بصورت تک تک و بخصوص در پرندگان مسن تر دیده میشود باسیل سل درخاک ، کود و بستر سالها باقی می ماند . از آنجائیکه هنوز درمان قاطعی برای این بیماری در شترمرغ وجود ندارد . لذا از این عفونت تهدید مزمنی برای شترمرغ ها محسوب میشود. استرس، سوءتغذیه و دیگر عوامل منفی خطر عفونت را افزایش میدهند . شتر مرغها بایستی تنها از گله هایی که دارای گواهی عاری بودن از بیماری را دارند ، تهیه شوند و پرندگان ییمار جدا شده و فوراً معدوم گردند.
عفونت چشم ها:
گرد و غبار بعضی غذاها یا بستر ممکن است چشم جوجه شترمرغها راتحریک نموده منجر به بروز کونژونکتیویت مکانیکی شود. این آزردگی ممکن است توسط باکتریهای بیماری زا تشدید شده موجب بروزکراتیت یا حتی آبسه های روی قرنیه چشم شوند.
کونژونکتیویت ، رینیت و سینوزیت:
هموفیلوس گالینا روم به تنهایی و با همراه بامایکوپلاسها موجب بروز این عوارض می شوند. استرس هوای سرد وکوران هوا از عوامل مستعد کننده محسوب میشوند. این بیماری معمولا در گله بطور سریع گسترش می یابد ( از طریق تماس مستقیم با‌آب آشامیدنی ) . برای حل مشکل بایستی مبتلایان را از گله جدا نموده درمان نمود . ضمناً شرایط محیط نگهداری را نیز بهبود بخشید.
مایلکو پلاسموز:
این بیماری تنها جوجه شترمرغ های جوانی که کمتر از یک سال سن دارند را مبتلا نموده و در پرندگان مسن تر بدون علائم یا به شکل سینوزیت ظاهر میشود انتقال عامل بیماری از طریق ذرات معلق درهوا، ورود پرندگان بیمار ، ناقلین بیجان و یا از طریق تخم های هچری صورت میگیرد . درمان با آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف انجام میشود . پرندگان بهبود یافته ایمنی موقتی را نشان میدهند .
اورنیتوز:
حیوانات درهر سن و تمامی گونه های پرندگان نسبت به عفونتهای کلامیدیایی حساس میباشند. بنابراین جای تعجب نیست که گزارشاتی از وقوع انفرادی این بیماری درشترمرغ در فرانسه و افریقا جنوبی وجود دارد . بیماری عمدتا از طریق تنفس هوای آلوده انتقال می یابد . ممکن است عفونتهای نهفته توسط آلودگیهای ثانویه ، عوامل محیطی ، استرس حمل ونقل ،سوء تغذیه وغیر فعال شود . این بیماری ممکن است از طریق گزش حشرات منتقل شود. درمان مناسب تاحصول اطمینان از پاک شدن گله بایستی انجام گیرد.
قارچها
کاندیدیاز:
کاندیدیاز یک عفونت قارچی است که میتواندتوسط کاندیدا آلبیکنس ، کاندیدا مونیلیفورمیس و دیگر مخمرها ایجاد شود. استفاده ازآنتی بیوتیکها وضعف بهداشت تغذیه و آب آشامیدنی زمینه بروز این عفونت را مساعد میکنند. این عفونت ضایعاتی را درمحوطه دهانی شترمرغها ایجاد مینماید. همچنین در شتر مرغهای تخمگذار موجب کاهش جذب ویتامینهای ب – کپملکس شده و موجب مرگ و میر جنین ها قبل ازمرحله ازتخم در آمدن میگردد.
اسپرژیلوز
آسپرژیلوس در شترمرغ
آسپرژیلوس، شایع ترین بیماری قارچی در گونه های مختلف پرندگان می باشد. این بیماری ، از نظراقتصادی، مهم ترین بیماری قارچی مشاهده شده در شتر مرغها می باشد. آسپرژیلوس فومیگاتوس (A.fumigatus) و آسپرژیلوس فلاووس (A.flavous) به همراه آسپرژیلوس نیجر (A.niger) به عنوان عامل این بیماری از شتر مرغهای مبتلا جدا شده است. همچنین این عوامل از جوجه هایی که به طورمصنوعی به دنیا آمده اند، جدا سازی شده و خسارات سنگینی را به بار آورده اند. دستگاه های هچری آلوده ، منبع اصلی آسپرژیلوس در جوجه های تازه تولد یافته می باشند. دما و رطوبت همراه با مواد آلی موجود در تخم های هچ شده ، شرایط مطلوبی را برای تولید مثل سریع قارچها و تولید مقادیر زیاد هاگ فراهم می کند. دستگاه های ستر و هچر باید به طور کامل توسط مواد ضد قارچ مؤثر، تمیز و ضد عفونی گردد؛ بدین منظور می توان از فرمالین و یا محلول ۱% کلینا فارم پس از هر هچ و قبل از جایگزینی تخم ها در دستگاه جوجه کشی استفاده کرد. کاه یا علوفه خشک آغشته به قارچ که به عنوان بستر استفاده می شود و یا یونجه های خشک شده حاوی قارچ که شتر مرغ از آن تغذیه می کند، منشاء مهم آسپرژیلوس درجوجه های تازه تولد یافته و درشتر مرغهای در حال رشد می باشد. همچنین رطوبت بالا و تهویه ضعیف به علت افزایش میزان آمونیاک به بروز آسپرژیلوس کمک می کند. جوجه های جوانی که فرصت کافی جهت کسب ایمنی طبیعی علیه قارچهای ساپروفیت را پیدا نکرده اند بیشترین درگیری را دارند که در این زمینه عمده خسارات مربوط به جوجه های زیر یک ماه می باشد. پرندگان بزرگ تا حدودی قادر به تحمل عامل بیماریزای موجود در مواد غذایی انبارشده هستند. درآب و هوای سرد و در زمستان، گاهی اوقات لازم می شود که شتر مرغهای جوان را برای مدتی در محیط بسته نگهداری کرد؛ در این موارد بستر و تهویه مطلوب ساختمان اهمیت زیادی می یابد. بستر شتر مرغها بایستی تقریباً هر روز عوض شود و مواد ضد عفونی ضد قارچی مؤثر نیز باید مورد استفاده قرارگیرد تا سبب کاهش تولید مثل قارچها و در نتیجه کاهش هاگهای حاصل از آنها دربستر و ساختمان گردد. پرندگان به طور معمول درمعرض قارچها قرار دارند و فقط در شرایط خاص ، این قارچها پاتوژن می شوند. آسپرژیلوس معمولاً تحت شرایطی همچون استرس ، نقصان ایمنی بدن ، درمان طولانی مدت با داروهای آنتی بیوتیکی و یا اینکه اگر دام در معرض مقادیر زیادی از ارگانیسم قرار گیرد، سبب ایجاد بیمای می شود. غذای گل آلود یا دارای گرد و غبار رطوبت بالا و تهویه ضعیف ( مقادیر بالای آمونیوم ) از عوامل مستعد کننده بروز اسپرژیلوز می باشند . عفونت از طریق تنفس هاگهای قارچ منتقل میشود . هنگامیکه یک تخم آلوده درگرمخانه قرار میگیرد ، ممکن است هاگهای قارچ راشدیدا پخش نموده و موجب عفونت دیگر جوجه ها شود جوجه های جوان که ایمنی طبیعی کافی در برابر اسپروفیتهای قارچ ندارند ، در سنین زیر یک ماه متحمل تلفات زیادی میشوند به منظور پیشگیری ازوقوع این عفونت رعایت اکید بهداشت در محوطه گرمخانه ساده ترین و بهترین راه حل میباشد.
علائم بالینی و یافته های پاتولوژی:
همانند گونه های دیگر پرندگان، آسپرژیلوس در شترمرغها معمولاً یک بیماری تنفسی می باشد. تمامی قسمتهای دستگاه تنفسی می تواند درگیرشود اما اغلب در جوجه های جوان ریه ها و در جوجه های بزرگتر کیسه های هوایی درگیر می شوند. استرس یک عامل مستعد کننده برای ابتلا به این بیماری می باشد. علائم بالینی بستگی به محل وشدت ضایعات دارد که می تواند سبب ایجاد صداهای تنفسی تا کوتاه شدن تنفس در شترمرغها گردد. ضایعات موجود در کیسه های هوایی با شنیدن صداهای دستگاه تنفسی تشخیص داده نمی شود. عفونت دستگاه تنفسی با آسپرژیلوس ممکن است قسمت فوقانی دستگاه تنفسی را درگیر کند. در این صورت سبب آماس قارچی نای می شود که ضایعات کوچک گرانولوماتوزی درطول سطح داخلی نای دیده می شود. اما در بیشتر موارد آسپرژیلوس در شترمرغها، ریه ها درگیر می شوند که سبب ایجاد ضایعات شدید گرانولوماتوزی می شود. البته در شتر مرغهایی که ازطریق بستر و یا کاه آلوده ، درگیر شده اند تورم و عفونت شدید قارچی کیسه های هوایی رخ می دهد. در شتر مرغهایی که ریه هایشان درگیر و دچار آماس گرانولوماتوز ریوی شده است ، علائم بالینی تنفسی به خوبی دیده نمی شود ولی در شتر مرغهایی که دچار آماس کیسه های هوایی شده اند، علائم بالینی تنفسی به خوبی قابل مشاهده است. علائم بالینی در شتر مرغهای مبتلاء شامل : بی حالی و افسردگی ، بی اشتهایی ، توقف رشد ، جمع شدن خلط در دهان ، یبوست شدید، نرمی استخوان و نهایتاً افزایش مرگ ومیر می باشد. جوجه های مبتلا معمولاً با سرهای افتاده و نزدیک به زمین حرکت می کنند چنین جوجه هایی دارای گرانولومها و آبسه های زرد و سبز پراکنده در سراسر بافت ریه خود هستند. آسپرژیلوس در شترمرغها فقط یک بیماری تنفسی نمی باشد. بلکه در شرایط خاص ممکن است دستگاه گوارش را درگیر کند و یا حتی سبب مشکلات پوستی گردد. آسپرژیلوس در دستگاه گوارش شترمرغها ، با تکثیر زیاد لایه های پیش معده و التهاب شدید آن نمایان می گردد که سبب انباشتگی معده و در نهایت مرگ می شود. عفونتهای قارچی دستگاه گوارش معمولاً ازطریق آلودگی های شدید بستر، غذا و استفاده درازمدت آنتی بیوتیک ها بوجود می آید. درصورتیکه شتر مرغها درمحیطی با رطوبت بالا و بهداشتی ضعیف نگهداری شوند ممکن است به درماتیت قارچی دچار شوند. ضایعات پوستی آسپرژیلوس ممکن است موضعی باشد یا اینکه بخش وسیعی از پوست را فرا گیرد. آزمایشات بافت شناسی ریسه های انشعاب یافته ای را نشان می دهد که درلایه های پوست رسوخ کرده اند. دامپزشکان استرالیایی ، آسپرژیلوس ریوی موجود در شترمرغهای ۶ ماهه را توصیف کرده اند. این شتر مرغها در محیط شلوغ و بستر پر گرد وخاک و محیطی با دما و رطوبت بالا نگهداری می شدند. پرنده های مبتلا ممکن است عامل بیماری را در اواخر دوران انکوباسیون و یا در اوایل به دنیا آمدن کسب کرده باشند که این عامل عفونی نهفته توسط استرس فعال می شود. پرنده های مبتلا به این بیماری دچار تنگی نفس ، سیانوز و کاهش مقاومت فیزیکی بدن می شود. بیماری قارچی آسپرژیلوس در شترمرغهای بالغ ممکن است به اشکال گرانولوماتوزی بروز کند.
روشهای تشخیص :
علائم بالینی توسط کشت نمونه های دستگاه تنفسی ، رادیو گرافی ، اولتراسوند، اندوسکوپی و آزمایشات سرولوژیک تأیید می شوند. برای ردیابی و تشخیص وجود آنتی بادی های آسپرژیلوس در سرم ، می توان از عصاره آسپرژیلوس به عنوان یک آنتی ژن درآزمایشagar gel diffusicon test استفاده کرد. همچنین از تست ELIZA نیز می توان در تشخیص این بیماری استفاده کرد. یک شتر مرغ ۴ ماهه با وزن ۲۴۴ کیلوگرم مبتلا به این بیماری در آمریکا مورد آزمایشات قرار گرفت و نتایج زیر مشاهده گردید. این پرنده ضعیف بوده و با دهان باز تنفس می کرد و دائماً بالهایش را به سمت پایین و بالا تکان می داد. رادیو گرافی از ناحیه سینه در حالیکه شتر مرغ ایستاده بود انجام گرفت و اپسیفیکاسیون ( opacification) کیسه های هوایی و ضخیم شدن پرده جنب را نشان داد. برونکوسکوپی با ویدئو اسکوپ قابل انعطاف به اندازه ۳m × ۹/۸mm انجام گرفت که در قسمت انتهایی نای پلاکهای سبز رنگی مشاهده شد و بعضی از برنش های ثانویه کاملاً بسته شده بود و با شیوه اندوسکوپی از نواحی مختلف این پرنده برای بررسی نمونه های بافت شناسی هم جدا شد.
درمان :
هیچگونه درمان مؤثر و عملی در برابر درگیری های سیستمیک آسپرژیلوس در مزارع پرورش شتر مرغ وجود ندارد و پیشگیری تنها راه مؤثر در برابر این بیماری می باشد. مهم ترین اقدام در مواجه با شیوع آسپرژیلوس یافتن منبع آلودگی و جلوگیری از عفونت بیشتر توسط هاگها و ضدعفونی ضد قارچی می باشد. در موارد تک گیر، شتر مرغها را می توان با تجویز داروی ایتراکونازول(Itraconazol) با دز mg/kg 10 به مدت ۵ تا ۱۰۰ روز درمان کرد ( در صورت مصرف این دارو باید دقت شود که اگر علائم عصبی رخ داد، دارو کم یا متوقف شود). همچنین می توان از محلول ۱:۵۰ انیلوکونازول ( enilkonazole) استفاده کرد، یا از دود ناشی از قرص های انیلوکونازول در درمان پرنده ها یاری برد که در این حالت بایستی تمامی پرندگان به محلی کوچک و بسته برده شوند تا مجبور به استنشاق این دارو گردند. درمان با کتوکونازول به میزان ۱۰ تا ۲۰ میلی گرم برای هر کیلوگرم وزن زنده بصورت یک تزریق روزانه به مدت ۷ روز ممکن است با موفقیت همراه باشد.
به منظور ضد عفونی کردن انکوباتورها، دستگاههای هچری و بستر می توان از محلول ۱% اینلکونازول( کلینا فارم ) به صورت اسپری استفاده کرد. همچنین این محلول در درمان عفونتهای قارچی پوستی و تنفسی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. دردستگاههای هچری که توسط قارچها آلوده شده اند دود ناشی از قرص های انیلوکونازول می تواند در هچ مورد استفاده قرار گیرد. تا شدت آلودگی در جوجه های تازه متولد شده را کاهش دهد.
انتقال :
در معرض قرار گرفتن جنین در حال رشد در برابر هاگهای آسپرژیلوس ، بخصوص در دوره Internal piping در طی ۴۸ ساعت پس از هچ ( در آمدن جوجه از تخم)
اپیدمیولوژی :
آلودگی محل نگهداری شتر مرغها به خصوص بسترشان وحمل غیر اصولی و غیر بهداشتی تخم ها می تواند سبب نفوذ هاگهای آسپرژیلوس از پوسته تخم گردد. خنک شدن محتویات تخم پس از تخم گذاری پرنده ماده یک فشار منفی جزیی را بوجود می آورد که باعث نفوذ راحت تر هاگها از طریق منافذ لایه خارجی پوسته تخم می گردد. معمولاً هاگها به صورت نهفته در کیسه هوایی تخم باقی می مانند و جوجه ها را در زمان internal piping مورد تهاجم قرار می دهند. زمانی که در مرحله هچ شدن ، پوسته تخم شکسته می شود هاگها در انکوباتور و تجهیزات هچری پخش می گردند که این عمل جوجه هایی را که از تخم های سالم بیرون آمده اند را هم آلوده می کند.کمبود جریان هوا و پایین بودن بهداشت و نگهداری جوجه ها در دستگاه هچر بیش از ۲۴ ساعت سبب افزایش آلودگی جانبی و انتقال افقی می گردد.
علائم بالینی :
جوجه های مبتلا معمولاً به بی اشتهایی ، عدم رشد و تنگی نفس ( که با دهنک زدن جوجه ها در طی ۲ روز بعد از هچ شدن نمایان می شود) دچار می شوند. معمولاً مرگ در طی ۲ هفته اول رخ می دهد. در موارد شدید که باعث آلودگی وسیع انکوباتورها می گردد، تقریباً تمامی جوجه های آن دوره آلوده می شوند که ممکن است به مرگشان در اثر آسپرژیلوس منتهی شود.
ضایعات کالبد گشایی:
ضایعات گرانولوماتی زرد رنگ تا سبز در حدود ۱ تا ۲ میلی متر در کیسه های هوایی و ریه ها.
درمان :
در این موارد به علت گستردگی و هزینه بالا و پاسخ ضعیف ، درمان توصیه نمی گردد. البته در موارد تک گیرو ابتدای بیماری ، می توان به شیوه مذکور درمان کرد.
پیشگیری :
بهداشت در زنجیره جمع آوری تخم و انکوباسیون بایستی مرتباً مورد ارزیابی قرار گیرد و سعی در بهبود و افزایش بهداشت این چرخه گردد . استعمال مواد ضد عفونی کننده که دارای عملکرد قارچ کشی نیز باشند در دستگاههای انکوباتور و هچری و همچنین تمیز کردن مادرهای مصنوعی و محوطه آنها با این مواد باعث جلوگیری و توقیف آلودگی می گردد. دستگاههای سترو هچر را با قرار دادن ظروف پتری که شامل سابورا دکستروز باشد را به مدت ۱۵ دقیقه می توان کنترل کرد.
درماتیت قارچی:
این بیماری بیشتر در جوجه های مسن تر شتر مرغ دیده میشود . کمبود تغذیه ای (ویتامین ب -کمپلکس ، روی )و جایگاه مرطوب وکثیف موجب تشدید بیماری میشوند. برای حل این مشکل رعایت موازین بهداشتی و درمان مناسب ضروری است.
انگلهای داخلی
کوکسیدیوز:
کوکسیدیوز در بین پرندگان جوان بخصوص زمانیکه روی بستر باز یا مرطوب نگهداری میشوند ممکن است موجب بروز تلفاتی درگله شود. نکته مهم در خصوص شتر مرغ آن است که در بین داروهای کوکسیدیو استات گروه Ionophore برای شترمرغها سمی بوده و نباید مورد استفاده قرار گیرند.
هیستومونیاز:
این بیماری بنام بیماری سرسیاه نیز شناخته میشود هیستومونیاز درجوجه شترمرغ های جوان مرگ ومیر زیادی را ایجاد مینماید این بیماری از طریق مدفوع پرندگان آلوده منتقل شده وضایعاتی را در روده ایجاد میکند . آزمایش منظم مدفوع همراه با درمان پیشگیری کننده بایستی صورت گیرد.
کرم نواری شترمرغها
مانند سایر آزردگیها، جوجه شتر مرغ نسبت به کرمهای نواری حساستر می باشند. در پرندگان مسن تر آلودگی به کرمهای نواری علیرغم استفاده از جیره های متعادل میتواند موجب سوء تغذیه شود. درمان با داروهای مناسب صورت گرفته و بایستی شش ماه بعد تکرارشود
کرم نخی شکل(libyostrongylus douglassi):
این کرمها مویی شکل وبی رنگ بوده ومیتواند در معده شترمرغ موجب انسداد غدد ترشحی شوند. با بوجود آمدن یک لایه محافظ موکوسی برروی این انگلها شیرابه های معده به غذا نمیرسد این آلودگی کرمی درجوجه های جوان کمتر از ۸ ماه میتواند تا ۸۰ درصد مرگ و میر را موجب شود. شتر مرغها تنها میزبان این انگل میباشند . همچنین این انگل یک انگل بیابانی بوده و بسیار مقاوم میباشد . این کرمها به مدت سه سال بدون هیچ میزبانی زنده باقی می مانند . درمان منظم مبتلایان و پرندگان که در معرض آلودگی هستند ضروری میباشد. بایستی توجه نمود که استفاده از داروی ضد انگل لوامیزول موجب بروز اختلالاتی در معده و روده شترمرغها شده و درانگلها موجب بروز مقاومت میشود.
کرمهای معدی و دیگرنماتودها:
کرمهای معدی ( گونه های آسکاریدیا ) و دیگر گونه های نماتود میتوانند شترمرغها را آلوده نمایند . بایستی با استفاده دوره ای از داروهای ضد انگل شترمرغها عاری از این آلودگیها نگهداری شوند.
انگلهای خارجی
کنه ها:
کنه ها میتوانند با گزش شترمرغها به پوست صدمه وارد کنند. همچنین کنه های گونه آمبلیوما میتوانند بیماریها را از طریق گزش به انسان منتقل نمایند.(ویروس تب کنگو – کریمه)
شپش:
شپش شترمرغ (Struthhiolipeurus Struthionsis ) به پرهای پرنده صدمه وارد نموده و باعث ایجاد ظاهری ژولیده در حیوان میشود در این آلودگیها ، سمپاشیهای منظم وتکرار آن بعد از یک هفته ضروری است.
جربهای ساقه پر:
جربهای ساقه پر (pterolichus bicaudatus ) همراه با گونه های gabucinia Sculpturata در حال حاضر بسیار نادر هستند. این جربها موجب صدمه به پرهای پرنده شده ، همچنین موجب ایجاد آب ریزش از بینی میشوند.
مگس ها ( تاسرانیا):
مگس شتر مرغ (hypoboscis Struthionis) موجب تحریک و خارش پوست میشود و بدنبال گزش و خونخواری ممکن است محل گزش عفونی شده ضایعات پوستی ایجاد نماید.
بیماریهای تغذیه ای
کمبودها:
جدای از ظاهر عمومی یک شتر مرغ، رنگ پوست نشانگر خوبی از وضعیت تغذیه پرنده میباشد که از پشت حیوان بخوبی دیده میشود . بدینوسیله میتوان از تغذیه مطلوب و یا سوء تغذیه و کمبودحیوان آگاهی یافت . آزردگیهای ناشی از کمبود سلنیوم و ویتامین Eدر افریقا جنوبی و استرالیا معمول میباشند در اثر این کمبود علائم بیماری عضله سینه در شترمرغ ایجاد شده موجب ناتوانی حرکتی میشود . همچنین میتواند موجب کاهش باروری در شترمرغ شود. کمبود اسید پانتوتنیک و بیوتین بسیار نادر بوده ، در جوجه شتر مرغهایی که منحصرا توسط جیره های خالص گندم تغذیه میشوند رخ میدهد .
تغییر شکل غضروف و استخوانها:
تغییرات مرضی در غضروفها اغلب ناشی از اسیدوز میباشد. علت بروز این حالت درصد بالای ترکیبات کلر در برابر سدیم و پتاسیم میباشد . آغاز تغییر شکل استخوانها ناشی از عدم تعادل کلسیم در برابر فسفر میباشد تکمیل متقابل جیره غذایی ضروری می باشد. در بسیاری از مزارع پرورش شترمرغ در آفریقای جنوبی شترمرغها سولفات منیزیم در غذا با آب آشامیدنی داده میشود .
انسداد:
پیلور معده شترمرغ بسیار کوچک بوده ، لذا نسبت به انباشتگی سنگدان بسیار حساس است. با افزایش سن ، خطر انسداد معده کاهش می یابد. این مشکل در ارتباط مستقیم با تغذیه و مدیریت گله میباشد. در تغذیه شترمرغ ها بایستی به میزان علوفه ، کاه ، مواد فیبری ، شن، سنگریزه و خوردن اشیاء خارجی توجه نموده وآنها راتحت کنترل در آورد .
پیچ خوردگی روده:
پیچ خوردگی روده ها در شتر مرغ ملاحظه شده است اما در شتر مرغهای جوان ۱۲- ۴ ماهه نادر است . این عارضه بدنبال تغییرات ناگهانی در جیره غذایی و خوردن مقادیر زیاد فیبر رخ میدهد .
راشیتیسم:
این عارضه عمدتا در سنین ۱تا ۴ ماهگی دیده میشود ، کمبود کلسیم ، ویتامین D کمبود یا فقدان فسفر و یا مقادیر بالای کلسیم در جیره غذایی شتر مرغها میتواند موجب بروز این عارضه شود. در جیره های کنستانتره ای که ۳تا ۴ درصد کلسیم دارند جذب فسفر مختل شده این عارضه در پرنده ایجاد شود . همچنین اسهال مداوم میتواند موجب کاهش جذب املاح و ویتامینها گردد .لذا بدنبال آن میتوانداین عارضه ملاحظه شود.
متفرقه :
پاهای باز ( سندرم پاکمانی):
این عارضه در دو هفته اول زندگی جوجه شتر مرغها دیده میشودکه نشان دهنده میزان رطوبت بالا در گرمخانه میباشد . جوجه شترمرغهای مرطوب و ادماتوز این عارضه را در دو روز اول زندگی خود نشان میدهند.
تغییر شکل پاها
پیچ خوردگی پا :
چرخش ۹۰ درجه یک پا به بیرون که بطور ناگهانی ایجاد شده و سریعا پیشرفت میکند .
پاکمانی :
خمیدگی/کمانی شدن پا که مفاصل تیبیوتارس و متاتارس رادرگیر میکند و معمولاً در هر دو پا رخ میدهد . پوکی استخوان ، تورم مفصل قوزک پا که موجب تغییر محل تاندون اشیل میشود. قسمت اعظم استخوانها در شتر مرغهای جوان را غضروف تشکیل میدهد ، جوجه شترمرغهایی که به تازگی از تخم خارج میشوند بطور تجربی دارای پوکی استخوان بوده استخوانهایشان بدلیل نسبت کم کلسیم به فسفر نسبتاً نرم میباشد . علت اصلی حساسیت شتر مرغها به تغییر شکل استخوانها رشد سریع استخوانها میباشد این رشد بسیار سریع توسط غذای کنستانتره ای که غنی از انرژی میباشد تشدید می گردد . لذا کنترل تغذیه ای بسیار ضروری میباشد .
انباشتگی در شترمرغ
انباشتگی عبارتست از تجمع مواد غذایی یا غیر غذایی در پیش معده که متعاقب آن حرکات گوارشی متوقف شده و سرانجام پرنده در اثر گرسنگی مفرط و ضعف شدید تلف می شود.
اتیولوژی :
انباشتگی پیش ازآنکه علامت یک بیماری باشد، ناهنجاری رفتاریست، استرسهای مختلف وارده به شتر مرغ مانند استرس جدایی از والدین ، استرس ناکامی در یافتن غذا، استرس ناتوانی در جهت یابی و غیره می توانند باعث بروز ناهنجاری های رفتاری مثل نوک زدنهای غیرطبیعی وتغییر رفتار تغذیه ای گردند که اغلب منجر به خوردن مواد موجود در بستر مانند شن ، سنگریزه ، سنگ، علوفه، خشک ، تیغه های بلند علوفه ها و غیره می شوند. بطورکلی هر یک از استرسهای عنوان شده بعنوان مقدمه ای برای آغاز بیماری محسوب می شود. در مورد هریک از این استرس ها توضیحات مختصری آورده شده است:
1. استرس ناتوانی در جهت یابی :
ذهن شترمرغ نقشه ای از محیطی که در آن زندگی می کند را در اختیار دارد و همیشه نسبت به موقعیتش در محیط آگاه است یا به عبارتی می داند در چه قسمتی از نقشه واقع شده است. در مزرعه هنگامی که شترمرغ به محیط جدیدی منتقل می شود، به عنوان مثال از یک پن به پن دیگر یا از مزرعه ای به مزرعه دیگر، نقشه محیط جدید برای پرنده ناشناخته است. این امر باعث ناتوانی پرنده در جهت یابی می شود و مدتی طول می کشد تا با محیط سازگاری پیدا کند . این ناتوانی عمدتاً ایجاد استرس در پرنده می نماید.
2.استرس جدایی از والدین :
دوری وجدایی از والدین باعث ایجاد استرس و بروز صدای لرزشی ( به صورت Kr Kr Kr) در جوجه ها می گردد. در صورتی که این استرس تداوم یابد جوجه دپرس شده و دچار ناهنجاری رفتاری می شود.
3. استرس ناکامی در یافتن غذا :
این استرس عمدتاً به دنبال تغییر جیره غذایی و استفاده از مواد غذایی جدید و ناشناخته در جیره رخ می دهد در پرندگان بالغ عدم توانایی در دستیابی به یک شریک جنسی می تواند عامل بروز این استرس باشد. ضمناً در مزارع با تراکم بالا ، بخصوص هنگامی که در یک پن شترمرغهایی با جثه های متفاوت نگهداری می شوند، شترمرغهای کوچکتر عمدتاً در رقابت برای دستیابی به غذا ناموفق بوده و گرسنه می مانند و این امر می تواند عامل بروز استرس در چنین پرندگانی باشد.
پاتوژنز:
شن و سنگریزه می توانند با عبور از سنگدان و ورود به روده باعث انسداد سکوم شوند. مواد خارجی نوک تیز با نفوذ به دیواره ، پیش معده و سنگدان باعث ایجاد یک عفونت موضعی با پریتونیت و سپتی سمی می شوند؛ ولی بطور کلی در تمامی موارد نتیجه بروز استاز گوارشی ثانویه ، لاغری مفرط و در نهایت مرگ می باشند.
علایم بالینی :
چنین کیس هایی علایمی مبنی بر لاغری مفرط و استاز گوارشی را نشان خواهند داد. برخی از این علایم عبارتند از : توقف رشد، کاهش وزن ، لاغری و در نهایت در اثر ضعف شدید توانایی ایستادن را از دست داده و در صورت عدم رسیدگی تلف می شوند.
تشخیص :
علاوه بر علایم بالینی فوق از روشهای ملامسه ، اندوسکوپی و رادیوگرافی هم می توان درتشخیص انباشتگی استفاده نمود. در روش ملامسه با لمس کردن ناحیه آناتومیکی پیش معده ( ۱۵- ۱۰ سانتی متر پشت جناغ ، سمت چپ خط میانی شکم ) می توان به راحتی پی به اتساع پیش معده برد و در صورتی که علت انباشتگی شن و سنگریزه باشد در ملامسه ، روده ها هم می توان اغلب این مواد را لمس نمود.
در روش رادیو گرافی ، پس از بیهوش کردن پرنده از نماهای جانبی (Lateral) و پشتی – شکمی (Dosoventral) ناحیه شکم می توان مواد خارجی تجمع یافته ( مانند فلزات ، شن و سنگ ) را با دانسیته ء بیشتری مشاهده نمود. در شترمرغهای بالغ ، بدون نیاز به بیهوشی با استفاده از نمای جانبی مایل (Lateral Oblique) از بخش قدامی و خلفی ران می توان تصاویر مناسبی برای تشخیص تهیه نمود.
تشخیص تفریقی :
انباشتگی باید با استفاده از روشهای عنوان شده فوق از بیماریهایی مانند استاز معدی ، مگاباکتریوزیس ، التهاب قارچی پیش معده ، التهاب انگلی پیش معده ، بوتولیسم و تحلیل عضلانی تغذیه ای تشخیص داده شود.
علایم کالبد گشایی :
آزمایشات پس از مرگ ، لاغری مفرط همراه با تحلیل چربی های ناودان کرونر قلب و هیپرتروفی لایه کویلین سنگدان را نشان می دهد( لایه کویلین در حالت طبیعی ظاهر صاف و هموار دارد، درصورت تداوم استاز معدی و توقف انقباضات سنگدان ، این لایه از حالت طبیعی خارج شده ، شل و چین خورده می گردد که اصطلاحاً به این حالت هیپروتروفی لایه کویلین می گویند).
از علایم واضح دیگر در کالبد گشایی، تجمع مواد خارجی در پیش معده است. درمواردی که عامل انباشتگی مواد خشبی باشد، تجمع ساقه های بلند علوفه در پیش معده همراه با سنگدان خالی مشاهده می شود و درصورتی که انباشتگی با شن و سنگریزه باشد، تجمع این مواد را می توان در روده کوچک و سکوم هم مشاهده نمود
درمان :
درمان شامل خروج از انباشته شده از پیش معده می باشد و باید قبل از اینکه پرنده دچار ضعف شدید شود انجام گیرد. روشهای درمان انباشتگی در شتر مرغ عبارتند از:
1. شستشوی معدی
2. روش جراحی
پیشگیری :
بطور کلی مهمترین مسئله در پیشگیری از وقوع بیماری ، جلوگیری از وقوع عوامل استرس زاست. برخی از این روش ها عبارتند از:
1. پیشگیری از استرس ناتوانی در جهت یابی :
برای پیشگیری از وقوع این استرس باید از جابجایی های بیهوده ممانعت به عمل آورد و هرتغییر مکانی باید به تدریج صورت گیرد تا به پرنده اجازه سازگاری با محیط جدید داده شود؛ بدین منظور می توان جوجه ها را در روزهای اولیه جابجایی بطور موقت روزانه به جایگاه اولیه شان منتقل نمود تا از این طریق با یادآوری مکان قبلی ، رفتارهای قالبی شان مانند خوردن و نوک زدن را به یاد آورند. درصورتی که پرنده در محیط جدید احساس ناامنی نماید ، یک شخص یا یکی از والدین را باید چند روز اول جابجایی کنار پرنده قرار داد. به عبارتی هیچ گاه نباید پرنده ای را که به محیط جدیدی انتقال یافته تنها گذاشت.
2. پیشگیری از استرس جدایی از والدین :
برای پیشگیری از وقوع این استرس روشهای زیر قابل ذکرند:
الف ) در شرایط فارم که جوجه ها به طور مصنوعی پرورش می یابند، انسان نقش والدین جوجه را بر عهده دارد؛ استفاده از لباسهای یک رنگ و یک شکل برای افرادی که با جوجه ها در ارتباطند باعث می شوند تا جوجه ها توانایی تفریق بین افراد مختلف را نداشته و در تمام طول شبانه روز وجود والدین را در کنارشان احساس کنند.
ب ) استفاده از آدمکهایی با لباس مشابه افراد مرتبط با جوجه ها در داخل و خارج پن در کاهش این استرس مؤثرند.
پ ) تحقیقات انجام شده نشان می دهد که حضور خرگوش در ۳ هفته اول زندگی در پن جوجه ها ، در کاهش بروز این استرس نقش مهمی دارد.
3. پیشگیری از استرس ناکامی در یافتن غذا :
برای پیشگیری از وقوع این استرس باید جیره ها به تدریج تغییر یابند و از قرار گرفتن جوجه هایی با جثه های متفاوت و تراکم بیش از حد دریک پن نیز جلو گیری گردد.
4. کلیه مواد مسبب انباشتگی مانند تیغه های بلند علوفه ها ، سنگ های درشت و مواد خارجی نوک تیز باید از بستر جمع آوری گردند.
کمبود ویتامین ها
علائم کمبود ویتامینها در شترمرغ و مقادیر مورد نیاز آنها در تن جیره غذایی
| ویتامین | علائم کمبود | مقدار در تن برای جلوگیری از علائم کمبود |
| ویتامین A | عدم باروری ، کاهش رشد ، شاخی شدن سلولهای اپی تلیوم دستگاههای تنفسی ، ادراری وبخش فوقانی دستگاه گوارش ، عدم تشکیل چشم در جنین ، مرگ زودرس جنین ، ناهنجاریهایجنین ، کاهش کیفیت اسپرم ، تأخیر در تخمک گذاری ، کاهش یا حذف رفتارهای مخلی | (IU)12000000 |
| ویتامین D3 | نرمی و پوکی استخوان ، ضعف پا ، کاهش کیفیت و ضخامت پوسته تخم مرغ ، کاهش جوجه درآوری ، غیرطبیعی بودن شکل نوک در جوجه ها ، تأخیر در رشد و ایجاد حساسیت بالا نسبت به بیماریها | (IU)3900000 |
| ویتامین E | مرگ ناگهانی و مرگ و میر شدید جوجه ها ، کاهش جوجه درآوری و دیستروفی عضلانی | (IU)45000 |
| ویتامین K | خونریزی ، هماتوم و مرگ و میر شدید جنین | (mg)15000 |
| ریبوفلاوین (ویتامین B2) |
مرگ و میر شدید جنین طی سومین و چهارمین هفته انکوباسیون ، تأخیر در رشد ، کاهش جوجه درآوری ، پیچ خوردگی انگشتان و تضعیف بازده غذایی | (mg)11000 |
| اسیدپانتوتنیک | مرگ و میر شدید جنین در مراحل آخر انکوباسیون ، خیز عمومی ، تأخیر در رشد و پرهای ژولیده | (mg)21000 |
| بیوتین | پروزیس ، آماس پوستی ، کاهش جوجه درآوری ، ناهنجاری سیستم اسکلتی و جمجمه | (mg) 150 |
| اسید فولیک | مرگ و میر شدید جنین در آخر دوره جنینی ، غیرطبیعی بودن شکل نوک ، خم شدن مفصل درشت نی – مچی ، تأخیر در رشد. | (mg) 2100 |
کمبود مواد معدنی
علائم کمبود مواد معدنی در شترمرغ ومقادیر مورد نیاز در تن جیره بندی
| مواد معدنی | علائم کمبود | مقدار در تن برای جلوگیری از علائم کمبود |
| منگنز(Mn) | تأخیر در رشد ، ناهنجاری سیستم اسکلتی ، پروزیس ، کاهش جوجه درآوری ، کندرودیستروفی ،کوتاهی و عریضی استخوانهای پا | (gr) 80 |
| آهن(Fe) | تأخیر در رشد ، آنمی هیپوکرومیک ، افزایش حساسیت به بیماریها و عدم اشتها. | (gr) 45 |
| روی(Zn) | تأخیر در رشد ، کاهش رشد پرها ، کوتاهی و عریضی استخوانهای پا ، کاهش جوجه درآوری و افزایش ضخامت پوست ران و پاها. | (gr) 80 |
| مس(Cu) | غیرطبیعی و بد شکل شدن اسکلت ، افزایش وقوع شکستگی ها ، کاهش استحکام رگهای خونی و پارگی آئورت و اختلال در سیستم اعصاب مرکزی. | (gr) 10 |
| ید ( I ) | مرگ در زمان خروج جوجه از تخم و تأخیر در جوجه درآوری | (gr) 1 |
| سلنیوم(Se) | تأخیر در رشد، دیستروفی عضلانی و لوزالمعده | (mg) 272 |
عملیاتی کردن زنجیره صنعت شترمرغ
عملیاتی کردن زنجیره صنعت شترمرغ در خرداد ۹۵
بخش اول : منابع تولید
احداث مزرعه شتر مرغ برای هر کسی پر ماجراست . برای راه اندازی مزرعه شتر مرغ به زمین , نیروی کار, آب، مجوز ونقدینگی نیاز دارید. قبل از آغاز چنین پروژه ای برخی از جنبه های مورد نیاز را مورد بررسی قرار می دهیم.
1.زمین:
باید بررسی کنید که چگونه از زمینی که در اختیار دارید استفاده کنید . بسته به اینکه چه گزینه هایی در شروع کار در نظر گرفته اید باید تصمیم بگیرید که چه مقدار زمین برای جفت گیری نگهداری جوجه پرورش پرنده تا سن کشتار وتجهیزات جوجه کشی اختصاص دهید. ممکن است فضاهای دیگری را برای ساختمان های اداری , فروشگاه یا محل استراحت کارگران در نظر بگیرید. گروه بندی معمول شتر مرغ ها به صورت دسته های سه تای یعنی یک نر و دو ماده است اما شما ممکن است نگهداری جفتی(یک نر ویک ماده)یا دسته های چهار تایی(یک نر وسه ماده)یا نگهداری دسته جمعی را در نظر بگیرید ما نگداری جفتی یا سه تایی را توصیه می کنیم چون کنترل عملکرد فردی هر پرنده امکان پذیر است. فضای مورد نیاز برای پرورش دسته سه تایی ۳۰متر در ۵۰متر ودر مجموع ۱۵۰۰متر مربع است . جوجه ها طی چهار هفته اول زندگی به فضای کمی نیاز دارند فضای ۲ متر در ۱۰متر برای ۲۰ جوجه کافی است لیکن جوجه ها سرعت رشد چشمگیری دارند باسرعت رشد جوجه ها نیاز به فضای پرورشی به سرعت افزایش می یابد. بسته به شرایط آب وهوایی جوجه ها هنگام شب به سالن احتیاج دارند. در صورت وجود منبع گرمایی همه جوجه ها باید به این منبع گرمایی دسترسی داشته باشند. بر اساس احتیاجات بدنشان جوجه ها باید دور از حرارت بنشینند. وقتی جوجه ها مستقیما از هچر به زیر سایه بان در طول روز منتقل می شوند در دو هفته اول به یک لامپ حرارتی در طول شب احتیاج دارند. سایبان حتی به شکل سایه درخت عامل مهمی برای شتر مرغ ها درهر سنی است. در مواقعی که در نظر دارید تجهیزات جوجه کشی را خودتان داشته باشید باید ابعاد اتاق مورد نیاز را در نظر داشته باشید که بستگی به انکوباتور و هچر خریداری شده دارد. یک اتاق برای انکوباتور یک اتاق برای هچر, محلی برای تمیز کردن تخم ها و محلی اختیاری برای ذخیره تخم ها قبل از قرار دادن در انکوباتور نیاز دارید.
2.کارگر:
پرندگان بالغ باید دو بار در روز تغذیه شوند یکبار در اوایل روز ویکبار در وسط روز یا پایان عصر . جوجه ها باید حداقل پنج بار در روز سرکشی شوند. وقتی تخم ها هفته ای یکبار گذاشته شوند جوجه کشی به طور روزانه وهچینگ باید روزی دوبار بررسی شوند. همه این کارها به نیروی کار انسانی نیاز دارد. عمل دیگری که نیاز شدیدی به نیروی انسانی دارد تمیز کردن لانه جوجه ها است تا جوجه ها از خوردن مدفوع باز داشته شوند چیدن تخم ها در انکوباتور ونظافت هچر به زمان زیادی نیاز دارد. پس از اعمال مربوطه به کارگران مزرعه, قسمت اعظم کار, پرورش ونظارت است. پیشگیری بهتر از درمان است وبرطرف کردن نواقص پیش از بروز مشکل موجب صرفه جویی در وقت وهزینه می شود. نظارت مداوم موثر است اما بهترین حالت این است که مولد ها غیر از زمان خوراک دادن وجمع آوری تخم شتر مرغ به حال خود رها شوند. انجام امور با یک شخص امکان پذیر است ولی استفاده از دو یا چند نفر آسان تر بوده واسترس کمتری به همراه دارد.
3.آب:
پرندگان در طول شبانه روز به آب نیاز دارند. این موضوع را باید در طراحی لانه ها در نظر داشته باشید که احتمالاً تأمین آب, هزینه ای را به شما تحمیل خواهد کرد. در آب وهوای سرد ممکن است به نصب آب گرم کن احتیاج داشته باشید تا دمای آب را برای همه ی پرنده ها در ۲۰ درجه سانتی گراد ثابت نگه دارد وصرفاً یخ نزدن آب کافی نیست. شتر مرغ ها علاوه به نوشیدن آب در حین غذا خوردن دارند که این عمل موجب کثیف شدن آب می شود وبنابراین باید به طور منظم آب تمیز در اختیارشان قرار گیرد. پرنده ها نیاز مداوم به آب دارند وهمین بر مصرف غذای خشک تاثیر می گذارد . آب بسیار سرد یا گرم مصرف آب را تحت تاثیر قرار داده واغلب موجب کاهش مصرف غذا می شود.
4.مجوز:
برای اینکه بدانید اخذ چه نوع مجوز هایی برای احداث مزرعه شتر مرغ لازم است باید با مراکز مرتبط از جمله معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی, سازمان دام پزشکی ویا معاونت های امور دام بخش طیور غیر مرسوم وسازمان های مرتبط با پرورش شتر مرغ منطقه مشورت کنید. در برخی کشور ها نظیر آلمان باید دوره ای را در زمینه پرورش شتر مرغ گذراند.خوشبختانه کشور های دیگر تا این حد سختگیر نیستند و پرورش شتر مرغ را همچون دیگر فعالیت های مزرعه ای تلقی می کنند.
-مجوز برای مالکیت پرندگان
-مجوز برای حمل ونقل پرندگان
-احداث چاه تلفات برای دفن پرنده های مرده
-بازرسی های دام پزشکی
-معیار های امنیت زیستی
-حوضچه ورودی وسایل نقلیه تا وسایل نقلیه هنگام ورود به مزرعه از داخل مواد ضد عفونی عبور کنند.
5.مسایل اقتصادی وسرمایه گذاری :
برای راه اندازی نیاز به سرمایه دارید. همچنین احتمالا ایده هایی در زمینه اینکه چه مقدار توانایی مالی برای این کار دارید, خواهید داشت. توصیه این است که دایره فعالیت را نصف کنید واز کسی وام نگیرید. تنها وقتی فروش محصولاتتان را آغاز می کنید درک روشنی خواهید داشت که فعالیتتان سود آور بوده یا خیر. اغلب اوقات مزرعه داران جدید بدون برنامه مقدار زیادی پول برای فراهم کردن شیک ترین تجهیزات صرف می کنند. مزرعه هایی شبیه به هتل کوچک وکاملا غیر قابل کاربرد مشاهده شده اند که وقتی به مراحل مهمی می رسند که عملاً باید محصولاتشان را بازاریابی کنند بودجه شان به پایان رسیده است چون تولید به اندازه مورد انتظار نبوده است . توصیه این است که کار را ساده آغاز کنید. از قفس هایی که دارید, ساختمان هایی که قبلاً احداث شده اند استفاده کنید . آنچه ضروری است سرمایه گذاری در تهیه انکوباتور مناسب می باشد.
بخش دوم : روش های پرورش:
۱- چرخه کامل:
این حالت شکل معمول است . شما مولد هایی دارید که تخم می گذارند, انکوباسیون و جوجه کشی را انجام می دهید. بهترین قسمت این روش این است که خودتان مسئول هر بخشی هستید. اگر اشتباهی رخ دهد نمی توانید به جز خودتان کس دیگری را سرزنش کنید. ممکن است محل جغرافیایی شما طوری باشد که هیچ گونه تجهیزات انکوباسیونی در اطراف وجود نداشته باشد وشما مجبور باشید که این کار را خودتان انجام دهیداز طرف دیگر اگر مزرعه تان بزرگ است, ممکن است به افراد دیگری برای پرورش همه جوجه هایتان نیاز داشته باشید , زمین شما ممکن است محدود باشد یا ممکن است برای کاهش ریسک این کار را انجام دهید . بار مالی این نوع سرمایه گذاری وقتی همه مراحل را خودتان انجام دهید در بیشترین مقدار است. به طور کلی با پیشرفت صنعت شتر مرغ , کارها تخصصی تر شده و هر مزرعه دار تمایل دارد بر روی کاری که بهتر وارد است متمرکز شود.
۲- پرورش مولد ها:
برخی از مزرعه داران , مولد پرورش داده وتخم های آن ها را می فروشند واین منبع در آمد آن هاست.
۳- تجهیزات جوجه کشی:
ممکن است بخواهید فقط تجهیزات جوجه کشی را داشته باشید. مزرعه دارانی هستند که برای جوجه کشی تخم هایشان به شما پول پرداخت می کنند ممکن است تخم شتر مرغ را خریداری کرده وبه صورت جوجه یکروزه به فروش برسانند یک سیستم جوجه کشی خوب بسیار گران بوده و بنابراین به سرمایه گذاری هنگفتی نیاز دارد. قبل از تصمیم گیری برای راه اندازی تجهیزات جوجه کشی لازم است تقاضای موجود در منطقه یا تامین تخم ها را مورد ارزیابی قرار دهید. معمولاً مزرعه داران برای قرار دادن تخم شتر مرغ ها در ماشینتان مبلغی را پرداخت کرده وبرای هر جوجه ای که تحویل می دهید نیز مبلغ بیشتری می پردازند. ثبت مشخصات تخم ها برای اینکه مالکان تخم ها جوجه های خود را تحویل بگیرند اهمیت فوق العاده دارد.
۴- پروار بندی جوجه ها:
کم هزینه ترین گزینه است. شما جوجه ها را در سن خاصی خریده وتا زمان کشتار پرورش می دهید. این گزینه بویژه برای تازه کارها جالب است , مخصوصا اگر قرار داد خرید مجدد پرنده های کشتاری وجود داشته باشد, اما در این مواقع هوشیار باشید. در گذشته بسیاری ازاین برنامه های بیع متقابل به علت ناتوانی شخص پیشنهاد کننده هچنین قرار دادهایی برای فروش محصول به قیمت مطلوب با شکست مواجه شده است . به عبارت دیگر به توافقات بیع متقابل عمل نشده ودر برخی موارد پرنده ها روی دست مزرعه دار مانده و خود باید به بازاریابی آن بپردازد.
۵- گروه های منطقه ای :
برخی طرفدار گروه های منطقه ای هستند چون مزرعه داران توسط یکدیگر حمایت می شوند. کار گروهی از هر لحاظ مفید است. مزرعه داران همگی دارای مولد بوده وهمه تخم شتر مرغشان را به یک فرد تحویل می دهند , هر مزرعه دار به طور چرخشی هر هفته تعدادی از جوجه ها را تحویل می گیرد. این بدین معنی است که مزرعه دار اول همه جوجه های هفته اول را تحویل می گیرد, ومزرعه دار دوم همه جوجه ها را در هفته دوم و … , سیستم کاملا تعاونی است به طوری که هیچ جوجه ای به حال خود رها نمی شود ومدیریت ۲۰ جوجه به آسانی ۵ جوجه است. مطلب دیگر اینکه همه کشاورزان از خوراک مشابهی استفاده می کنند که به تولید محصول یکنواخت کمک می کند. خرید عمده با قیمت کمتری برای این مزرعه داران یکی دیگر از محاسن این روش می باشد.
بخش سوم : تغذیه :
هزینه غذا۶۰ تا ۷۰ درصد کل هزینه پرورش شتر مرغ را تشکیل می دهد بنابراین درک آن در ابتدای آغاز به کار پرورش شتر مرغ بسیار مهم است .متاسفانه پرورش دهنگان قدیمی و جدید حداقل آگاهی از این موضوع را دارند. نخست بعد اقتصادی را در نظر می گیریم هزینه غذا به خودی خودمهم نیست بلکه تفاوت موجود در درآمد پرنده های پروار شده وهزینه تولید آن ها اهمیت دارد. علاوه برمحاسبه هزینه تخم, جوجه, پرنده آماده کشتارکه همه فاکتورهای مهمی هستند , محاسبه افزایش درآمد حاصله از تولید بالاتر نیز اهمیت دارد. بنابراین بسیاری از مردم بدون بررسی قابلیت در تولید گزینه های مختلف واستنتاج از اینکه تغذیه بهتر موجب کاهش ضرر ناشی از عدم باروری, مشکلات جوجه درآوری وتلفات جوجه ها می شود , به دام((کاهش))هزینه های غذا گرفتار می شود.
یک جیره خوب باید دارای موارد زیر باشد:
-علوفه نظیر یونجه برای تأمین فیبر با کیفیت
-غلات نظیر ذرت برای تامین انرژی
-منبع پروتئینی نظیر سویای بدون پوسته
-مواد معدنی پر مصرف وکم مصرف
-ویتامین ها
-سایر افزودنی ها نظیر اسید آمینه و مخمر
تحقیقات گسترده ای توسط blue mountain در زمینه اجرای یک جیره خوب انجام شده است. به عنوان مثال برای الیاف یونجه که دارای سطوح مختلف پروتئین است, توصیه می شود که یونجه حداقل ۱۸درصدترکیب جیره آماده را تشکیل دهد.یونجه مرغوب تر ویژگی های مطلوب تری نظیر قابلیت هضم بهتر, ویتامین ومواد معدنی بیشتر دارد . در مورد ذرت باید بسیار تلاش کنید تا از ذرت های ۸درصد پروتئین استفاده کنیدو نه از ذرت ۶درصد که دارای کیفیت پایینی است. سویا معمولا بین ۴۴تا ۴۷درصد پروتئین دارد که سویا با پوسته حاوی ۴۴درصد پروتئین است. ویتامین ها ومواد معدنی ,غذای جیره هستند. در این جا علاوه بر مقدار, شکل تحویل آن در ترکیب با یکدیگر نیز مهم است. تا شتر مرغ ها بتوانند حداکثر استفاده را از آنها ببرند. کلسیمی که به یک خاص وجود دارد ممکن است برای شتر مرغ ها غیر قابل هضم بوده واز این رو تعادل آن با فسفر به هم خورده ومشکلات جدیدی ایجاد نماید. در سایه توجه به تغذیه به همراه مدیریت خوب , مدیریت صحیح مزرعه واصلاح نژاد است که پرنده های آماده کشتار بر خلاف معمول تولید۲۵ـ۳۰کیلوگرم دراسترالیا ودر آفریقای جنوبی بیش از ۴۵ کیلوگرم گوشت تولید می کنند.
بخش چهارم بازاریابی:
ایجاد مزرعه شتر مرغ آسان است. سود آور ساختن سرمایه گذاری به ارزیابی چگونگی بازار یابی فرآورده های حاصله از شتر مرغ نیاز دارد.
پرنده های زنده:
برخی ممکن است به قصد فروش پرنده زنده به پرورش اقدام کنند. اگر چه این امر به برگشت سرمایه در کوتاه مدت کمک کرده و بسته به کشور محل پرورش میتواند در آمد بالایی را به همراه داشته باشد , اما باید اتفاقاتی را که در صورت اشباع شدن بازار پرنده زنده ونبود تقاضای بیشتر برای پرنده زنده رخ می دهد, مد نظر نظر داشته باشید باید بررسی کنید که چه کسی وبه چه قیمتی خریدار پرنده ها است. این مرحله تجاری شدن است.
تجهیزات کشتار:
زمانی که هیچ خریداری برای پرنده های آماده کشتار وجود ندارد, ممکن است لازم باشد کشتار وبازاریابی محصول را خودتان انجام دهید . لازم است که از نزدیک ترین کشتارگاه وهزینه کشتار اطلاع داشته واگر واحدتان به حد کافی بزرگ باشد چنین تجهیزاتی را خود راه اندازی کنید. در آفریقای جنوبی, اغلب کشاورزان صاحب چنین تجهیزاتی بوده وبر مبنای سهمیه بندی فعالیت می کنند. هر کس با خرید سهمیه, حق کشتار پرنده را خواهد داشت لازم است بدانید که آیا کشتارگاه مورد تایید اتحادیه اروپا است یا خیر؟ در این حال بازار پر رونق اروپا , جایی که بالاترین تقاضا برای گوشت شترمرغ را دارد, به رویتان گشوده خواهد شد. کار دسته جمعی با دیگر مزرعه داران و احتمالاً تشکیل تعاونی برای رسیدن به بازارهای بزرگ تر مفید است.
بازار یابی فراورده های گوشتی:
مشکل گوشت این است که در حالت تازه یک فرآورده فاسد شدنی است. گوشت شترمرغ باید هر چه سریعتر به فروش برسد و درصورتی که در خلأ بسته بندی شود دوره نگهداری آن ۲۱ روز است. در صورت انجماد گوشت را تا یک سال می توان نگهداری کرد.
بازار یابی پوست شترمرغ:
پوست ها باید در درجه حرارت ۴ تا ۱۰ درجه سانتی گراد نگهداری شده وهیچ گاه منجمد نشوند. تقاضای بازار برای پوست پاهای بزرگ از قسمت زانو تا نوک پا است. اکثر تعاونی ها با دباغی پوست وفروش آن درآمد بیشتری کسب می کنند.
بازاریابی پر شترمرغ:
پتانسیل پنهانی برای بازاریابی پر شترمرغ وجود دارد. همچنان که راز های تمیز کردن ورنگ آمیزی پرهای شترمرغ آشکار نشده است. از پرهای شترمرغ می توان برای انواع مختلف تزئین نظیر تزئینات گیاهی, طراحی داخلی, لباس های محلی وکلاه استفاده کرد یا آن را به محصولاتی نظیر بوآ وجاروی پر تبدیل کرد. پر شترمرغ خاصیت آنتی استاتیک دارد که آن را برای صنعت نقاشی اتومبیل ایده آل می سازد اما کمتر کسی به چنین بازاری راه پیدا می کند. همچنین انواع مختلفی از پر وجود دارد. بهترین نوع, پرهای سفید طویل نر است اما برای سایر پرها نظیر پر دم تقاضا وجود دارد. شاید این منبع درآمدی نباشد که در براورد فروش اولیه روی آن حساب باز کنید , باید محلی برای فروش پر در نظر داشته باشید.
بازار یابی پوست تخم شترمرغ:
در روز ۱۴ تخم ها را از نظر باروری امتحان کنید تخم های غیر بارورحذف می شوند می توان محتویات این تخم ها را با ایجاد یک سوراخ کوچک در انتهایشان خالی کرد وداخل آن را ضد عفونی کرد. این پوسته های خالی تمیز وسفید رنگ نیز دارای ارزش هستند. جالب است که بسیاری از مردم آن ها را صرفاً به عنوان وسیله تزیئنی در خانه نگهداری می کنند. برخی از افراد آن ها را رنگ آمیزی کرده وبه عنوان یاد بود های مزرعه به فروش می رسانند. همچنین برخی از مردم از کنده کاری بر روی تخم ها وسایلی نظیر لوازم زینتی, لامپ یا ظرف های ساده می سازند. همچنین بهتر است در ابتدا بر روی این منبع از درآمد حساب نکنید اما باید بدانید که فراورده قابل فروش دارید.
روغن شتر مرغ:
در۳۰۰۰ سال قبل در فرهنگ های مصری, رومی وآفریقایی از روغن شتر مرغ به عنوان یک ماده آرایشی ونیز برای درمان درد و روماتیسم استفاده می شد. مستندات تاریخی راجع به روغن شترمرغ به زمان های خیلی قدیم یعنی قرن اول پس از میلاد بر میگردد وبه استفاده گسترده از روغن برای درمان زخم, سوختگی ها, ناراحتی های پوستی, خشکی پوست ومو وبسیاری موارد دیگراشاره می کند. پلینی فیلسوف رومی قرن اول پس از میلاد مطالب زیادی درباره فواید استفاده از روغن شترمرغ گفته است. امروزه ما میدانیم که روغن شترمرغ حاوی اسیدهای چرب ضروری امگا۶وامگا۹است. اسید های چرب ضروری به حفظ سلامت غشاهای سلول کمک کرده, استفاده از مواد مغذی را بهبود می بخشد ومتابولیسم سلولی را موجب شده وکنترل میکند. آن ها مواد خامی را که به کنترل فشار خون, لخته شدن آن, آماس, درجه حرارت بدن وسایر اعمال بدن کمک می کنند فراهم می نمایند. امگا۶ وامگا۹ هر دو مرطوب کننده وحالت دهنده پوست هستند.